Obóz Internowanych nr 1 w Krakowie-Dąbiu
1) Kalendarium
 |
List gończy wystawiony za Maksymilianem Horowitzem-Waleckim
Warszawa, 11.12.1920 r.
(źródło fot. Joanna Olczak-Ronikier "W ogrodzie pamięci")
|
- listopad - przejęcie obozu jenieckiego przez polskie władze
wojskowe. W obozie osadzani są internowani żołnierze Ukraińskiej
Armii Galicyjskiej (na skutek wojny-polsko ukraińskiej), oraz cywile, w
tym także Polacy.
1919 r.
- luty - w obozie pojawiają się pierwsi jeńcy (żołnierze wojny polsko-bolszewickiej)
- wrzesień - częściowe zwalnianie więźniów (nie stanowiących zagrożenia dla państwa polskiego)
1919/1920 r. - epidemia tyfusu i dyzenterii
1920 r.
- w obozie pojawiają się kozacy z oddziałów białogwardyjskich Bredowa
- od lata w obozie przebywają członkowie żydowskiej partii "Bund"
- internowani pojedynczy przedstawiciele Komunistycznej Partii Robotniczej Polski
- do obozu dostają się zbiegli komuniści węgierscy po klęsce Beli Kuna
- marzec - bunt w obozie (oficerowie kozaccy, mający prawo noszenia
białej broni atakują polskich wartowników zabijając trzy osoby)
- poprawa warunków bytu w obozie na skutek działalności YMCA (amerykańskiej organizacji chrześcijańskiej)
- grudzień 8/9 - ucieczka 80-u komunistów z obozu (min. Maksymilian Horowitz-Walecki); śledztwo w tej sprawie
1921.12.06 r. - likwidacja obozu i uwolnienie więźniów lub przeniesienie ich do obozu w Strzałkowie
2) Obóz w liczbach
W listopadzie 1919 r. - 3801 osób w tym:
2288 - internowanych
1274 - jeńcy sowieccy
239 - jeńcy z Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej
1274 - jeńcy sowieccy
239 - jeńcy z Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej
W marcu 1920 r. - 4987 osób
W 1921 r. - 661 osób w tym:
297 - Rosjanie
129 - Białorusini
115 - Ukraińcy
3) Wykaz zmarłych (zestawił p. Robert Bogusz):
1. Abramski Wasyl - bolszewik ; 28 lat; zm. 14 XI 1920 r.
2. Absił Adam - bolszewik ; 32 lata; zm. 27 V 1919 r.
3. Adarhajew Sułtan - Rosjanin; 20 lat; zm. 5 VI 1920 r.
4. Afanasjew Timefej - bolszewik; 28 lat; zm. 9 V 1920 r.
5. Agrest Nestor - Ukrainiec; 35 lat; zm. 6 IV 1919 r.
6. Akacałow Włodzimierz - Ukrainiec; 40 lat; zm. 16 VIII 1920 r.
7. Akimow Maciej - Rosjanin; 36 lat; zm. 30 I 1921 r.
8. Aleksandrów Mikołaj - bolszewik; 24 lata; zm. 25 XI 1919 r.
9. Alesiejew Iwan - Rosjanin; 40 lat; zm. 2 VI 1920 r.
10. Aleksiejew Teodor - Rosjanin; 25 lat; zm. 13 V 1921 r.
11. Aleksiejewa Lidia - Rosjanka; ur. 2 III 1921; zm. 21 IV 1921 r.
12. Alimczuk Fred - bolszewik; 30 lat; zm. 6 XI 1920 r.
13. Altuchow Włodzimierz - Rosjanin; 23 lata; zm. 11 I 1921 r.
14. Anafijew Derofej - Rosjanin; 20 lat; zm. 23 II 1921 r.
15. Andrejew Aleksander - bolszewik; 40 lat; zm. 4 VIII 1920 r.
16. Andrejew Spirydion - bolszewik; 20 lat; zm. 19 XII 1920 r.
17. Andrejew Timofej - bolszewik; 28 lat; zm. 29 IV 1921 r.
18. Andruchów Jan - Ukrainiec; 21 lat; zm. 19 VI 1919 r.
19. Andruszajos Wikus/Wintes/ - Litwin; zm. 23 lata; 21 XII 1920 r.
20. Andrzejew Wasyli - bolszewik; 31 lat; zm. 8 XI 1920 r.
21. Andrzejewicz Jan - Ukrainiec; 27 lat; zm .28 XII 1919 r.
22. Anisimow Dmitroj - bolszewik; 24 lata; zm. 11 I 1920 r.
23. Antanajtos Wincenty - Ukrainiec; 19 lat; zm. 2 III 1920 r.
24. Antemadolin Moryfin /Atchadolin/ - bolszewik; zm. 6 XI 1920 r.
25. Antoniewicz Wincenty - Białorusin; 39 lat; zm. 30 XI 1920 r.
26. Antoniw Nikifor - Rosjanin; ur. 1895; zm. 16 XI 1919 r.
27. Antonow Grigori - bolszewik; 23 lata; zm. 22 XII 1920 r.
28. Ardonim Nikita - bolszewik; 20 lat; zm. 15 XI 1920 r.
29. Aristof Wasyl - bolszewik; 25 lat; zm. 6 II 1921 r.
30. Arytniew Włodzimierz - bolszewik; 22 lata; zm. 12 XI 1920 r.
31. Astredinow Prokop - bolszewik; 23 lata; zm. 21 IV 1920 r.
32. Atijów Polinary - bolszewik; zm. 21 XI 1919 r.
33. Awdijenkow Mikołaj - Ukrainiec/Kozak; zm. 16 VII 1920 r.
34. Azarowicz Romuald - bolszewik; 22 lata; zm. 9 II 1920 r.
35. Azizulin Włodzimierz - bolszewik; ur. 1894; zm. 5 I 1921 r.
36. Babiczew Saweli - bolszewik; 27 lat; zm. 28 XII 1920 r.
37. Bajkow Paweł - bolszewik; 27 lat; zm. 3 XII 1920 r.
38. Bakłasow Iwan - 46 lat; zm. 19 IV 1920 r.
39. Baksza Piotr - bolszewik; 25 lat; zm.6 XI 1919 r.
40. Bakulij Jan - bolszewik; ur. 1900; zm. 29 XI 1919 r.
41. Bała Piotr - Ukrainiec; 19 lat; zm. 9 III 1919 r.
42. Bałacki Tilko - Ukrainiec; 19 lat; zm. 7 X 1919 r.
43. Bałakierow /Bałakiew/ Iwan - bolszewik; ur. 1897; zm. 2 XI 1919 r.
44. Bałkin Aron - bolszewik; ur. 1901; zm. 2 XI 1919 r.
45. Bałucik Mikołaj - bolszewik; 40 lat; zm. 22 I 1920 r.
46. Banikow Georgi - zm. 9 IV 1920 r.
47. Barczut Aleksander - bolszewik; 39 lat; zm. 12 XI 1920 r.
48. Barysznikow Iwan - bolszewik; 20 lat; zm. 3 VII 1921 r.
49. Batiuk Włodzimierz - Ukrainiec ?; 26 lat; zm. 18 II 1920 r.
50. Baulich Herman - bolszewik; 32 lata; zm. 28 V 1919 r.
51. Bazanow Aleksy - bolszewik; zm. 1 XII 1920 r.
52. Bazar Michał - Ukrainiec; 23 lata; zm. 29 I 1920 r.
53. Bednarski Lawrenti - Ukrainiec; 31 lat; zm. 18 XII 1920 r.
54. Beranek Adolf - Czech; ur. 1882; zm. 24 II 1919 r.
55. Bercziej Roman - Bolszewik/Rosjanin; 39 lat; zm. 17 VI 1920 r.
56. Beresnow Jan - Ukrainiec; 38 lat; zm. 30 I 1920 r.
57. Berner Karol - bolszewik; 28 lat; zm. 4 I 1920 r.
58. Beszta Andrzej - Ukrainiec, 18 lat; zm. 11 X 1919 r.
59. Białogłazow Mikołaj - Rosjanin; 37 lat; zm. 18 V 1919 r.
60. Bibis Michał - Rosjanin; 60 lat; zm. 12 VII 1920 r.
61. Biedin Stefan - bolszewik; 24 lata; zm. 30 V 1921 r.
62. Biegun Jaskiel - Ukrainiec; 57 lat; zm. 16 X 1919 r.
63. Bielakow Dymitryj - bolszewik; 32 lata; zm. 10 XI 1920 r.
64. Bielikow Jan - bolszewik; 19 lat; zm. 19 XI 1920 r.
65. Biełońsow Iwan - bolszewik; 20 lat; zm. 10 IV 1921 r.
66. Bieriezin Gawryło - bolszewik; 22 lata; zm. 4 XI 1920 r.
67. Biłatow (Biłałow) Miworakszyn - bolszewik; 35 lat; zm. 30 XI 1920 r.
68. Biśko Wasyl - Ukrainiec; 30 lat; zm. 5 IV 1919 r.
69. Blacher Jakub - Ukrainiec; ur. 1888 r.; zm. 12 IV 1920 r.
70. Blum Albert - Ukrainiec; ur. 1897 r.; zm. 23 XI 1919 r.
71. Bładyko Aleksander - Rosjanin; ur. 6 VI 1921 r.; zm. 14 IX 1921 r.
72. Błońskij Antoni - Polak; 23 lata; zm. 8 XII 1920 r.
73. Bobkin Jan - Rosjanin; 20 lat; zm. 6 IV 1921 r.
74. Bochan Jan - bolszewik; 25 lat; zm. 15 IV 1920 r.
75. Boczkow Sergia - bolszewik; 20 lat; zm. 7 XII 1919 r.
76. Bodak Leśko - Ukrainiec; ur. 1893 r.; zm. 11 IV 1919 r.
77. Bednar Andrzej - Ukrainiec; ur. 1881 r.; zm. 16 X 1919 r.
78. Bodnar Tomasz - Ukrainiec; ur. 1866 r.; zm. 13 III 1919 r.
79. Bogaczow Porfiryj - bolszewik; 21 lat; zm. 9 X 1920 r.
80. Bogatiszczew Piotr - bolszewik; 21 lat; zm. 5 XII 1920 r.
81. Bogusławski Piotr - bolszewik; 24 lata; zm. 24 I 1920 r.
82. Bohatyr Izydor - Ukrainiec; 26 lat; zm. 13 VI 1919 r.
83. Bojczuk Fedor - Ukrainiec; zm. 28 XII 1919 r.
84. Bojczuk Iwan - Ukrainiec; 50 lat; zm. 19 VIII 1919 r.
85. Bojew Wasyl - 42 lata; zm. 4 IV 1920 r.
86. Bojko Grzegorz - Ukrainiec; 19 lat; zm. 12 X 1919 r.
87. Bołyz Bartłomiej - bolszewik; 26 lat; zm. 4 VII 1920 r.
88. Bondarenko Paweł - zm. 25 IV 1920 r.
89. Bondarenko Zacharja - bolszewik; 22 lata; zm. 7 XI 1920 r.
90. Bordakiewicz Roman - Ukrainiec; zm. 13 VII 1919 r.
91. Bordoń Wacław - ur. 1873 r.; zm. 26 VIII 1919 r.
92. Borkowski Stanisław - Polak; 28 lat; zm. 13 II 1920 r.
93. Borobiow Fiedor - bolszewik; 21 lat; zm. 24 XII 1920 r.
94. Borski Hans - Niemiec; 28 lat; zm. 16 II 1920 r.
95. Boryk Mikołaj - bolszewik; 27 lat; zm. 6 XII 1920 r.
96. Borysewicz Kazimierz - Białorusin; 19 lat; zm. 26 XII 1920 r.
97. Borysienko Piotr - bolszewik; 22 lata; zm. 15 XI 1920 r.
98. Botarczuk Iwan - zm. 8 XI 1920 r.
99. Brenner Dmytro - 24 lata; zm. 14 VIII 1920 r.
100. Bridi Edwin - 39 lat; zm. 27 IX 1919 r.
101. Bronewicz Dymitr - Ukrainiec; 20 lat; zm. 21 I 1920 r.
102. Bryzgałow Gawrij - bolszewik; ur. 1888 r.; zm. 19 XI 1919 r.
103. Budawej Mikołaj - bolszewik; 18 lat; zm. 13 IV 1921 r.
104. Buraczonok Karp - Rosjanin; 43 lata; zm. 30 VIII 1920 r.
105. Burankow Michał - bolszewik; zm. 13 XI 1920 r.
106. Burchert /Burchard/ Andrzej - bolszewik, ur. 1899 r.; zm. 27 XI 1919 r.
107. Burczynko Petro - Ukrainiec; zm. 10 VIII 1920 r.
108. Burko August - Ukrainiec; zm. 27 IV 1920 r.
109. Burkow Aleksander - bolszewik; 35 lat; zm. 18 VI 1921 r.
110. Burych Jakub - Ukrainiec; 26 lat; zm. 8 IV 1920 r.
111. Burzyński Aleksander - Rosjanin; 26 lat; zm. 23 VIII 1920 r.
112. Buterin Aleksy - bolszewik; 29 lat; zm. 9 XII 1920 r.
113. Butnew Oleks - bolszewik; 23 lata, zm. 11 II 1920 r.
114. Byczkow Siergiej - bolszewik; 21 lat; zm. 28 II 1921 r.
115. Bżenkiewicz Wojciech - Ukrainiec; 22 lata; zm. 24 VIII 1919 r.
116. Capko Ignac - bolszewik - 1 rok; zm. 15 XI 1920 r.
117. Chabidulin Aprachman - bolszewik; 21 lat; zm. 7 I 1921 r.
118. Chalibrachman Sachaj - bolszewik; 33 lata; zm. 28 II 1921 r.
119. Chamin Piotr - Ukrainiec; 53 lata; 30 VIII 1919 r.
120. Chasanow Pator - bolszewik; zm. 23 XI 1920 r.
121. Chitra Antoni - Czech; 64 lata; zm. 16 II 1919 r.
122. Chlebnikow Piotr - Ukrainiec ?; 20 lat; zm. 28 XII 1919 r.
123. Chmiel Agnieszka - 47 lat; zm. 3 X 1919 r.
124. Choczelew Mahomet - Ukrainiec; 19 lat; zm. 21 IV 1920 r.
125. Chojecki Fedko - Ukrainiec; zm. 22 II 1920 r.
126. Chorenko Andrzej - Rosjanin; 48 lat; zm. 2 XII 1920 r.
127. Choroszawcew Piotr - bolszewik; 23 lata; zm. 12 IV 1921 r.
128. Chrobak Wojciech - Polak; 25 lat; zm. 26 II 1919 r.
129. Chrokow Fiodor - bolszewik; 20 lat; zm. 5 II 1921 r.
130. Churamsze Szejduła - bolszewik; 26 lat; zm. 17 XII 1920 r.
131. Chusar Edward - bolszewik; 19 lat; zm. 13 XI 1920 r.
132. Ciecieluch Tychon - Ukrainiec; 26 lat; zm. 20 V 1919 r.
133. Ciślenko Mikołaj - 40 lat; zm. 18 VIII 1920 r.
134. Ciuk Dominik - Polak; 19 lat; zm. 11 IX 1920 r.
135. Cyganow Wasyl - bolszewik; 20 lat; 14 XI 1920 r.
136. Cyrłow Piotr - 38 lat; zm. 24 III 1920 r.
137. Czajkim Iwan - Ukrainiec; 61 lat; zm. 5 IV 1919 r.
138. Czeremyk Seweryn - Rosjanin; 32 lata; zm. 1 I 1920 r.
139. Czerewka Paweł - Ukrainiec; 25 lat; zm. 27 XII 1919 r.
140. Czerhasow Wiktor - bolszewik; 27 lat; zm. 8 XII 1920 r.
141. Czernanin Iwan - bolszewik; 32 lata; zm. 3 XI 1920 r.
142. Czernow Fedor - zm. 17 IV 1920 r.
143. Czierucha Maksym - bolszewik; 27 lat; zm. 9 II 1920 r.
144. Czurkin Piotr - bolszewik; 1891 r.; zm. 17 XI 1919 r.
145. Czygan Jachim - bolszewik; 23 lata; zm. 17 X 1919 r.
146. Dachów Jan - Ukrainiec ?; 37 lat; zm. 24 X 1919 r.
147. Dagirow Dagir - bolszewik; 29 lat; zm. 10 I 1921 r.
148. Danczyn Gerasin - Ukrainiec; 19 lat; zm. 27 XII 1920 r.
149. Danczyn Maurycy - Rosjanian; 62 lata; zm. 24 XI 1920 r.
150. Darakow Grzegorz - bolszewik; 1 rok; zm. 15 XI 1920 r.
151. Dawidow Wasyl - bolszewik; 24 lata; zm. 13 XI 1920 r.
152. Dawidow Włodzimierz - bolszewik; 32 lata; zm. 30 I 1921 r.
153. Dejew Michał - bolszewik; 32 lata; zm. 14 XII 1920 r.
154. Delowski Kazimierz - Ukrainiec; 47 lat; zm. 19 IX 1919 r.
155. Demański Michał - Ukrainiec; 23 lat; zm. 2 I 1920 r.
156. Demczenko Iwan - Ukrainiec; 42 lata; zm. 1 X 1920 r.
157. Denison Fiodor - bolszewik; 21 lat; zm. 17 XI 1920 r.
158. Derkaczow Mikołaj - bolszewik; 27 lat; zm. 10 III 1921 r.
159. Diakowicz Mikołaj - Ukrainiec; 53 lata; zm. 4 IX 1919 r.
160. Diduch Stefan - Ukrainiec; 27 lat; zw. 11 III 1920 r.
161. Diechtiarow Michał - Rosjanin; 29 lat; zm. 17 I 1921 r.
162. Diektiarow Michał - 23 lata; zm. 27 III 1921 r.
163. Dijakonow Wasyl - bolszewik; 33 lata; zm. 28 X 1920 r.
164. Dinetruk Jurko - Ukrainiec; 42 lata; zm. 19 XII 1920 r.
165. Djatenko Ajeksiej - bolszewik; zm. 15 XI 1920 r.
166. Dmietryszak Jurko - Ukrainiec; 35 lat; zm. 13 I 1920 r.
167. Dobrowolski Wasyl - Rusin; 23 lata; zm. 15 IX 1919 r.
168. Dobrynin Jefin - boleszewik; 23 lata; zm. 24 III 1920 r.
169. Dodajew Andrzej - bolszewik; 21 lat; zm. 11 II 1921 r.
170. Dołcki Iwan - bolszewik; 24 lata; zm. 1 XII 1920 r.
171. Dołżenko Fiodor - bolszewik; 21 lat; zm. 25 XI 1920 r.
172. Domański Jan - Ukrainiec; 47 lat; zm. 18 XII 1920 r.
173. Dorałaj Jan - Ukrainiec ?; 1899 r.; zm. 4 XII 1919 r.
174. Doskocz Jendruk - Ukrainiec; 17 lat; zm. 10 XII 10 XII 1918 r.
175. Downycz Ołeksa - Ukrainiec; 1895 r.; zm. 8 III 1919 r.
176. Dranow Jan - Rosjanin; 36 lat; zm. 31 I 1920 r.
177. Droczyńska Ludmiła - Rosjanka; 12 I 1921 r.; zm. 19 IX 1921 r.
178. Drogus Michał - Ukrainiec; 1893 r.; zm. 15 IV 1920 r.
179. Drozdow Piotr - bolszewik; 23 lata; zm. 18 VII 1921 r.
180. Drożdzin Mikołaj - bolszewik; 24 lata; zm. 16 I 1921 r.
181. Drzemała Julian - Ukrainiec; 1891 r., zm. 12 VIII 1919 r.
182. Dub Stefan - Ukrainiec; 1883 r.; zm. 27 X 1919 r.
183. Dubas Antoni - Ukrainiec; ur. 1869 r.; zm. 10 IX 1919 r.
184. Dubil Michał - Ukrainiec; 1864 r.; zm. 30 IX 1919 r.
185. Dubowski Piotr - bolszewik; 24 lata; zm. 24 I 1920 r.
186. Dubrodinow Biłac - bolszewik; zm. 2 XI 1920 r.
187. Duczak Filip - Ukrainiec; 1892 r.; zm. 3 I 1920 r.
188. Judzienko Jegor - bolszewik; 20 lat; zm. 27 V 1921 r.
189. Dziandajo Szandor - Węgier; 45 lat; zm. 25 VIII 1919 r.
190. Dziemba Marian - Polak; 34 lata; zm. 14 II 1921 r.
191. Dzierkacz Iwan - Ukrainiec; 1898 r., zm. 10 IV 1920 r.
192. Dziuba Hryńko - Ukrainiec; 59 lat; zm. 15 VIII 1919 r.
193. Elks Jan - bolszewik; 30 lat; zm. 5 VI 1919 r.
194. Emilianów Oleksy - bolszewik; 19 lat; zm. 18 IX 1920 r.
195. Erban Józef - Czech; 53 lata; zm. 25 II 1919 r.
196. Espinnikow Piotr - bolszewik; 21 lat; zm. 8 V 1921 r.
197. Fabrykow Semion - bolszewik; 24 lata; zm. 22 III 1921 r.
198. Fadiejew Michał - bolszewik; 19 lat; zm. 28 IX 1920 r.
199. Fedorczuk Piotrn- Ukrainiec; 69 lat; zm. 1 I 1920 r.
200. Fedorko Mikołaj - Ukrainiec; 20 lat; z,. 3 I 1920 r.
201. Fedorow Kość - Ukrainiec; 27 lat; zm. 12 III 1920 r.
202. Fedorow Michał - Ukrainiec; zm. 10 I 1920 r.
203. Fedorowicz Jakub - bolszewik; 25 lat; zm. 1 XII 1920 r.
204. Fedunin Piotr - bolszewik; 36 lat; zm. 27 XII 1920 r.
205. Fedyszyn Marcin - Ukrainiec; 23 lata; zm. 1 I 1920 r.
206. Feniszow Mikołaj - bolszewik; 23 lata; zm. 2 X 1920 r.
207. Filatow Aleksiej - bolszewik; 20 lat; zm. 13 XI 1920 r.
208. Filipieńko Arszenij - Ukrainiec; 1898 r., zm. 10 IV 1920 r.
209. Filipow Iwan - bolszewik; 19 lat; zm. 29 X 1920 r.
210. Findołów Paweł - bolszewik; 1899; zm. 6 I 1920 r.
211. Fiodorow Aleksander - bolszewik; 20 lat; zm. 14 XI 1920 r.
212. Fiodorow Grygor - Ukrainiec; 1891; zm. 30 I 1920 r.
213. Fiodorow Maksym - bolszewik; 31 lat; zm. 30 XI 1920 r.
214. Fiofitalew Dymitr - bolszewik; 33 lata; zm. 9 II 1920 r.
215. Flisak Jóżef - Ukrainiec; 21 lat; 7 VII 1919 r.
216. Folszmekow Szczepan - bolszewik; zm. 2 XII 1920 r.
217. Fos Aleksander - Rosjanin; zm. 1868 r.; 13 IV 1920 r.
218. Franuś /Framus/ Józef - Czech; 58 lat; zm. 23 II 1919 r.
219. Frołow Mikołaj - bolszewik; 29 lat; zm. 9 XII 1920 r.
220. Fronczak Teodor - Ukrainiec; 53 lata; zm. 17 III 1919 r.
221. Front Antoni - Ukrainiec; 26 lat; zm. 20 IV 1919 r.
222. Fruszcz Józef - Ukrainiec, ur. 1856 r.; zm. 26 VIII 1919 r.
223. Gabryszow Bolesław - Ukrainiec; 23 lata; zm. 14 XII 1919 r.
224. Galejew Safruła - bolszewik; 20 lat; zm. 7 XII 1920 r.
225. Galikow Dimitr - bolszewik; 29 lat; zm. 17 III 1920 r.
226. Galilejew /Galilejów/ Lukjan - bolszewik; ur. 1898 r.; zm. 29 XI 1919 r.
227. Galinow Galej - bolszewik; 34 lata; zm. 24 I 1921 r.
228. Galambyków Goftulla - bolszewik; 30 lat; zm. 17 XII 1920 r.
229. Gandziała Iwan - bolszewik; ur. 1897 r.; zm. 5 I 1921 r.
230. Ganiciew Władzimierz - bolszewik; 21 lat; zm. 8 VIII 1920 r.
231. Garbaszewski Ilja - Litwin /bolszewik/; 40 lat; zm. 30 VIII 1919 r.
232. Garbier Antoni - Polak; 31 lat; zm. 6 I 1920 r.
233. Garifulin Ochłanisłaj - bolszewik; 22 lata; zm. 2 XI 1920 r.
234. Garwasyk Mikołaj - zm. 9 XII 1919 r.
235. Gatotynow Haunatera - bolszewik; 27 lat; zm. 8 II 1921 r.
236. Gawański Aleksander - 55 lat; zm. 8 II 1921 r.
237. Gaworun Mieczysław - Rosjanin; ur. 1864; zm. 28 IV 1920 r.
238. Gawron Ferens - Ukrainiec; ur. 1893 r.; zm. 27 VIII 1919 r.
239. Gawryłow Jegor - bolszewik; 22 lata; zm. 13 XII 1920 r.
240. Geleżunas Antoni - bolszewik; 24 lata; zm. 23 I 1920 r.
241. Gerasimow Wasyl - bolszewik; 36 lat; zm. 29 X 1920 r.
242. Gębarski Andrzej - Ukrainiec; ur. 1879 r.; zm. 21 XII 1919 r.
243. Gęsiorek Wojciech - Polak; 22 lata; zm. 2 VIII 1920 r.
244. Gibraochmet Gieła - bolszewik; 20 lat; zm. 6 XI 1920 r.
245. Gieorgiew Fiedor - Rosjanin; zm. 30 III 1920 r.
246. Gimartynow Gonfanty - bolszewik; 21 lat, zm. 21 XI 1920 r.
247. Gładkof Timofej - bolszewik; 19 lat; zm. 23 XII 1920 r.
248. Gładkof Wasyl - bolszewik; 19 lat; zm. 17 XII 1920 r.
249. Głuchow Teodor - bolszewik; 27 lat; zm. 18 V 1921 r.
250. Godunow Stefan - bolszewik; 24 lata; zm. 17 VI 1921 r.
251. Golanow Nurgoli - bolszewik; 19 lat; zm. 25 XII 1920 r.
252. Gołowaczewski Aleksander - bolszewik; zm. 4 IX 1919 r.
253. Gołubiew Teodor /Feidor/ - bolszewik; zm. 4 I 1921 r.
254. Gonczarow Mikołaj - 26 lat; zm. 29 X 1920 r.
255. Gordyjew Wasyl - bolszewik; 23 lata; zm. 26 I 1920 r.
256. Gorszow Iwan - bolszewik; 21 lat; zm. 8 XII 1920 r.
257. Goworow Aleksander - bolszewik; 35 lat; zm. 2 XI 1920 r.
258. Grawit Jan - bolszewik; ur. 1886 r.; zm. 28 XI 1919 r.
259. Grech Szymon - Ikrainiec; 56 lat; zm. 26 VI 1919 r.
260. Grecz Bartłomiej - bolszewik; 27 lat; zm. 1 II 1920 r.
261. Greczów Gerogory - bolszewik; 22 lata; zm. 26 III 1920 r.
262. Grigoryew Szczepan - bolszewik; 23 lata; zm. 7 II 1920 r.
263. Grube Mikołaj - bolszewik; 42 lata; zm. 1 X 1920 r.
264. Gruenert Harry - bolszewik; ur. 1898 r.; zm. 4 V 1919 r.
265. Grygoriew Dmitri - bolszewik; 22 lata; zm. 26 V 1921 r.
266. Grykus Filip - bolszewik; 28 lat; zm. 20 I 1920 r.
267. Gryniuk Stefan - bolszewik; ur. 1899 r,, zm. 7 XI 1919 r.
268. Grypów Gatryn - bolszewik; 21 lat; zm. 24 XI 1919 r.
269. Gryszyn Jan - bolszewik; 24 lata; zm. 16 VI 1920 r.
270. Gryszyn Mikołaj - bolszewik; 19 lat; zm. 1 XI 1920 r.
271. Gulidowa Ksenia - Rosjanka; 2 miesiące; zm. 15 II 1921 r.
272. Gurkin Jakow - bolszewik; 21 lat; zm. 14 IV 1921 r.
273. Gurskij Piotr - Ukrainiec; 18 lat; zm. 29 X 1919 r.
274. Gusiw Iwan - Rosjanin; 25 lat; zm. 22 VI 1921 r.
275. Gwozdrajtis Józef - Litwin; 21 lat; zm. 26 I 1921 r.
276. Hachlaw Wasyl - bolszewik; ur. 1893 r.; zm. 16 X 1919 r.
277. Hadyniuk Klemens - Ukrainiec; 61 lat; zm. 2 XI 1920 r.
278. Hajdukiewicz Michał - 24 lata; zm. 15 II 1920 r.
279. Hamulak Mikołaj - Ukrainiec ?; 31 lat; zm. 24 III 1920 r.
280. Harasymowicz Mikołaj - Ukrainiec; 36 lat; zm. 27 X 1919 r.
281. Haridon Agafon - bolszewik; 20 lat; zm. 8 XI 1920 r.
282. Harnejczuk Tomasz - Białorusin; 74 lata; zm. 11 II 1921 r.
283. Harszuk Antoni - bolszewik; 20 lat; zm. 4 VIII 1919 r.
284. Heifec Sroja - Rosjanin; 31 lat; zm. 13 XII 1920 r.
285. Henko Wasyl - bolszewik; 29 lat; 3 IX 1920 r.
286. Hiz Sergiej - bolszewik; 25 lat; zm. 11 II 1921 r.
287. Hnatiuk Wasyl - Ukrainiec; 18 lat; zm. 13 IV 1919 r.
288. Hnatyk Michał - Ukrainiec; 24 lata; zm. 3 IV 1919 r.
289. Hobiak Antoni - 41 lat; zm. 31 I 1920 r.
290. Holenko Emil - Ukrainiec; 24 lata; zm. 23 IV 1920 r.
291. Holinaty Grzegorz - Ukrainiec; ur. 1898 r.; zm. 20 IX 1919 r.
292. Holinaty Łukasz - Ukrainiec; 29 lat; zm. 6 IX 1919 r.
293. Hołup Sidor - bolszewik; 21 lat; zm. 6 XII 1919 r.
294. Hołysz Jan - Polak; ur. 1898 r.; zm. 29 II 1920 r.
295. Horbacz Lawrenty - Ukrainiec?; ur. 1896 r.; zm. 29 IV 1920 r.
296. Hobrow/Hobron/ Jan - Ukrainiec; 33 lata; zm. 1 III 1919 r.
297. Horiszny Deman - Ukrainiec; ur. 1859 r.; zm. 11 IX 1919 r.
298. Horuszczak Michał - Ukrainiec; zm. 23 II 1919 r.
299. Hranar Zinowei - Ukrainiec; 31 lat; zm. 14 X 1920 r.
300. Hrehorowicz /Herechorowicz/ Władysław - bolszewik; ur. 1901 r.; zm. 8 XI 1919 r.
301. Hrycej Piotr - Ukrainiec; 28 lat; zm. 24 VIII 1919 r.
302. Hryhorczuk Dmytro - Ukrainiec; zm. 12 XII 1919 r.
303. Hrymyszyn Pawło - Ukrainiec; ur. 1888 r.; zm. 14 IX 1919 r.
304. Hrynkiewicz Oleksy - Ukrainiec; ur. 1896 r.; zm. 12 II 1920 r.
305. Hryszin Andrzej - bolszewik; 29 lat; zm. 29 I 1920 r.
306. Hubar Włodzimierz - bolszewik; zm. 1877 r.; zm. 6 XI 1919 r.
307. Hydoś Franciszek - Polak; 22 lata; 21 VI 1920 r.
308. Hykat Wasyl - bolszewik; 20 lat; ur. 17 XII 1920 r.
309. Ibragimow Trofim - bilszewik; 23 lata; ur. 21 XII 1920 r.
310. Igimow Teodor - bolszewik ?; 36 lat; 1 XI 1920 r.
311. Ilier Mark - Ukrainiec; ur. 1894 r., zm. 29 IV 1920 r.
312. Inurow Iwan - bolszewik; zm. 20 XI 1920 r.
313. Ipoliton Michał - bolszewik; 31 lat; zm. 17 XII 1920 r.
314. Isakow Wasili - bolszewik; 29 lat; zm. 6 XI 1920 r.
315. Isznijazow Malik - bolszewik; 36 lat; zm. 8 II 1921 r.
316. Iwaczerniuk Jurko - Ukrainiec; 26 lat; zm. 8 I 1920 r.
317. Iwanin/Iwonina Piotr - Ukrainiec; 24 lata; 5 V 1920 r.
318. Iwanoczko Iwan - Ukrainiec; 68 lat; zm. 21 XII 1919 r.
319. Iwanow Iwan - bolszewik; 22 lata; zm. 20 I 1920 r.
320. Iwanow Wasyl - Ukrainiec; 25 lat; zm. 14 VII 1919 r.
321. Iwanów Iwan - bolszewik; 26 lat; zm. 1 XII 1919 r.
322. Iwanus Michał - Ukrainiec; ur 1886 r.; zm. 2 IX 1919 r.
323. Iwańczyszyn Hryśko - Ukrainiec; 20 lat; zm. 19 VI 1919 r.
324. Iwaszenko Mikołaj - bolszewik; 29 lat; zm. 12 III 1921 r.
325. Jacyszyn Mikołaj - Ukrainiec; 25 lat; zm. 29 VII 1919 r.
326. Jagołda Miachał - Ukrainiec; 39 lat; zm. 3 IX 1919 r.
327. Jakimjuk Michał - Ukrainiec; 23 lata; zm. 10 IV 1921 r.
328. Jakimow Piotr - bolszewik; 24 lata; zm. 7 III 1921 r.
329. Jakuć Władysław - bolszewik; 27 lat; zm. 5 VI 1920 r.
330. Jakuszow Jakub - bolszewik; 22 lata; zm. 1 XI 1920 r.
4) Załoga
Komendanci obozu:
porucznik Stanisław Gnat (1918 - I 1919 r.)
porucznik Jan Kajfasz ( I 1919 - IV 1919 r.)
kapitan Bolesław Krokowski - emerytowany sędzia ( IV 1919 - IX 1919 r.)
podpułkownik Stefan Galli (IX 1919 - początek 1920 r.)
podpułkownik Ludwik Trexler ( początek 1920 - III 1920 r.)
podpułkownik Stanisław Tarabanowicz ( III 1920 - IV 1920 r.)
pułkownik Jan Sandecki (IV 1920 - VII 1921 r.)
a) stan z 1920 r.:
43 osoby w tym:
43 osoby w tym:
- 2 podpułkowników
- 1 major
- 3 kapitanów
- 8 poruczników i podporuczników
- 3 oficerów lekarzy
- 1 kapelan
- 21 oficerów gospodarczych (kapitanowie i porucznicy)
- 1 oficer liniowy
- 1 aptekarz
- 2 urzędników wojskowych
b) stan z końca roku 1921
- 27 podoficerów i oficerów
b) stan z końca roku 1921
- 27 podoficerów i oficerów
- 2 pielęgniarki
- 1 kucharka
- 1 instalator
Kapelani:
Kapelani:
Aleksander Cyganik (do 1920 r.)
ksiądz podpułkownik Antoni Łomnicki (od 1920 r. do końca istnienia obozu)
5) Artukuły i inne teksty
OBÓZ DLA JEŃCÓW I INTERNOWANYCH W KRAKOWIE DĄBIU. ZARYS HISTORII
 |
| Kuchnia polowa w Obozie w Dąbiu |
Obóz dla jeńców w Krakowie Dąbiu miał najlepsze warunki lokalowe spośród wszystkich istniejących w Polsce obozów jenieckich. Według protokołu, spisanego w lutym 1919 r. przez komisję mieszaną dla zbadania stosunków panujących w Dąbiu, stan obozu przedstawiał się następująco:
Obóz jeńców w Dąbiu, położony na jednym z najwyższych i najzdrowszych punktów miasta, stoi zupełnie wolno w polu, wskutek czego zupełnie wolny jest dostęp powietrza i światła. Na przestrzeni tej znajduje się dwadzieścia kilka zabudowań barakowych, częścią murowanych, częścią drewnianych, o systemie ogródkowym.
Poszczególne baraki mieszczą w sobie po kilka obszernych i widnych, wystawionych na słońce sal. Obszar poprzecinany jest dobrze urządzonemi, bitemi drogami.
Do każdego baraku należy osobna kuchnia i w odpowiedniem miejscu po przeciwnej stronie znajdują się miejsca ustępowe.
Pojedyncze osoby z inteligencji posiadają oddzielne pokoje, wszystkie sala są opalane i stan ciepłoty jest większy od ciepłoty normalnej.
Barak dla chorych stoi zupełnie odizolowany.
Cały obóz oświetlony elektrycznie, wyposażony jest w
kanalizacje i wodociągi. [...] Urządzenie sanitarne tak w całym obozie,
jak w poszczególnych salach i we wszystkich urządzeniach, a w
szczególności co do czystości przedstawia się korzystnie. [...]
Niewątpliwie do stanu tego korzystnego, oprócz światła, świeżego
powietrza i należytego przestrzegania czystości przyczyniają się
postępowe urządzenia sanitarne jako to: parowa łaźnia, baseny, trzy
najnowszej konstrukcji desynfekatory i elektryczne maszynki do
strzyżenia włosów 6)
W lutym 1919 r. w obozie przebywało ponad 4000 osób - głównie narodowości ukraińskiej i czeskiej) 7)
W listopadzie tegoż roku w Dąbiu było 2288 internowanych, 1274 jeńców
bolszewickich i 239 jeńców z Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej -
łącznie 3801 osób 8). Największy stan liczebny obozu odnotowano w marcu 1921 r. - 4987 osób 9).
Pod koniec 1921 r. - tuż przed likwidacją obozu - przebywało w nim 661
osób, w tym 118 Ukraińców, 122 Białorusinów, 307 Rosjan, 22 Polaków, 39
Żydów, 8 Niemców 10). Do końca istnienia obozu, to jest do grudnia 1921 r., przewinęło się przezeń prawie 50 000 osób 11).
Z chwilą wybuchu konfliktu polsko-czeskiego w końcu stycznia 1919 r. do obozu w Dąbiu zaczęli być kierowani Czesi, Morawianie i Słowacy mieszkający w Polsce południowej. Ogółem do połowy lutego 1919 r. internowano 1046 osób, w tym 10 kobiet: z samego Krakowa - 108 osób 12). Internowani zajęli 7 dużych baraków. Już 17 lutego, na telefoniczny rozkaz Sztabu Generalnego Wojsk Polskich w Warszawie, uchylono internowanie tych oficerów i żołnierzy narodowości czeskiej, którzy służyli w armii polskiej do 27 stycznia 1919 r 13). Osoby internowane przez władze wojskowe lub polityczno-administracyjne miały zostać odesłane w ciągu 48 godzin do granicy w Boguminie bądź Cieszynie, gdzie miała je przejąć Komisja Koalicyjna. Jednocześnie zatrzymano ośmiu "wybitniejszych" Czechów jako zakładników, aż do czasu zwolnienia obywateli polskich, zatrzymanych przez władze czeskie. Jak wynika z zachowanej dokumentacji, nie wszyscy Czesi zostali zwolnienie - jeszcze w sierpniu 1919 r. w Dąbiu przebywała spora grupa internowanych tej narodowości14). Pod koniec lutego 1919 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie zarządziło uwolnienie wszystkich internowanych Czechów. Do tego czasu ogółem w obozie zmarło 15 osób narodowości czeskiej 15).
Od lutego 1919 r. do obozu zaczęli napływać jeńcy bolszewiccy. Wiązało się to z działaniami wojennymi między oddziałami polskimi a Armią Czerwoną. W 1920 r. pojawili się jeńcy kozaccy z białogwardyjskiej armii Bredowa i Denikina, a także komuniści, zbiegli po klęsce rewolucji Beli Kuna na Węgrzech 16). W lipcu tego roku osadzono tu aresztowanych przywódców krakowskiego Bundu 17), w sierpniu przywieziono około 1200 dezerterów, schwytanych na granicy z Górnym Śląskiem 17). We wrześniu 1920 r. więziono tu także członków następujących ugrupowań politycznych: PPS - 32 osoby, KPRP - 101; syjoniści i ortodoksi - 70, Bund - 125; Poalej Syjon - 23 18). Od kwietnia 1920 r. masowo zaczęli napływać do obozu jeńcy bolszewiccy, kierowani tu z punktu koncentracyjnego w Wołkowysku. Byli to zarówno wzięci do niewoli żołnierze, jak również cywile, oskarżani o "przynależność do komunistycznej bojowej jaczejki", szpiegostwo i agitację bolszewicką. Zostali zwolnieni i odesłani do Rosji w ramach wymiany jeńców, stosownie do ustaleń traktatu ryskiego z 1921 r 19) .
Oprócz internowanych wojskowych, kierowano do Dąbia również osoby cywilne: urzędników, księży greckokatolickich i prawosławnych, siostry zakonne, kolejarzy, nauczycieli, rzemieślników i artystów.
W obozie w Dąbiu działał nieformalny uniwersytet ukraiński, zorganizowano też szkołę wojskową, prowadzoną przez Grzegorza Trucha. Intelektualiści - ludzie nauki i sztuki - zgrupowali się w kole nazwanym "Muza". Tu powstał cykl obrazów Lwa Getza, późniejszego rektora Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie - 450 portretów osób przetrzymywanych w Dąbiu i rysunków z pól bitewnych. Każdy z nich jest dokładnie datowany (data dzienna) i opatrzony podpisem autora, portrety mają ponadto podpisy osób portretowanych. W ramach działalności artystycznej założono również chór, prowadzony przez Stepana Połutaniwa. Ponad 100 internowanych w okresie późniejszym, za zgodą władz wojskowych, pobierało nauki w Uniwersytecie Jagiellońskim, Akademii Sztuk Pięknych i Instytucie Górniczo-Hutniczym, gdzie wykładała profesor Feszczenko-Czopiwśkyj, były minister w rządzie Ukrainy 20). Przy pomocy amerykańskiej organizacji chrześcijańskiej Y.M.C.A. w 1920 r. założono teatr, świetlicę oraz zakupiono projektor filmowy.
Stan sanitarny obozu był dobry, pomimo to już od końca 1918 r. problemem stały się raz po raz wybuchające epidemie. Według zeznań internowanych, w grudniu 1918 r. panował tyfus, szybko został jednak stłumiony 21). Ale już w lutym 1919 r. komendant obozu, porucznik Jan Kajfasz, pisał:
z powodu rozszyrzającego się tyfusu w tutejszym obozie i niemożności odwożenia naraz tak wielkiej ilości ludzi, jaką teraz obejmuje obóz w Dąbiu, uprasza się nie przysyłać na razie aż do czasu zupełnego odwszenia całego obozu żadnych ludzi 22).
Oprócz tyfusu, jeńcy chorowali na czerwonkę, dezynterię, cholerę azjatycką, płonicę, dur brzuszny i tyfus plamisty. Okres największej epidemii przypadł na druga połowę 1919 r. Najgorzej było we wrześniu tego roku: w przeciągu tylko dwóch tygodni - od 6 do 20 września - zachorowało ponad 100 osób 23). Ogółem w drugim półroczu 1919 r. w obozie odnotowano 378 przypadków zachorowań na tyfus 24). Lżej chorzy przebywali w izbie chorych, która znajdowała się na terenie obozu; cięższe przypadki kierowano do szpitala okręgowego, zapasowego bądź do jednego z dwóch szpitali epidemicznych w Krakowie. Niestety, nie zachowała się żadna dokumentacja aktowa po tych szpitalach, stąd nie wiadomo dokładnie, jaki był zasięg epidemii szerzących się w obozie.
W ciągu trzech lat istnienia obozu, to jest od grudnia 1918 do grudnia 1921 r. zmarły w obozie łącznie 1104 osoby 25). Najliczniejszą grupę stanowili jeńcy bolszewiccy ( do nich zaliczam również Rosjan) - 609 osób; następnie Ukraińcy - 362. Oprócz nich, odnotowano również zgony osób narodowości: polskiej (32), czeskiej (18), białoruskiej (5); litewskiej (6), niemieckiej (2), austriackiej (1), węgierskiej (1); o narodowości 67 zmarłych trudno cokolwiek powiedzieć - nie odnotowano tego na kartach zgonów.
Zmarli chowani byli na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, przeważnie w masowych mogiłach, rzadko w pojedynczych grobach, w następujących miejscach: od grudnia 1918 do lutego 1919 w kwaterze nr 34; od lutego do czerwca 1919 w kwaterze nr 26; od czerwca do września 1919 w kwaterze nr 8; od lipca do października 1919 w kwaterze nr 28 (rząd II); od września do grudnia 1919 w kwaterze nr 27 (rząd II i VI); od grudnia 1919 do lutego 1920 w kwaterze nr 28 (rząd III); od lutego do marca 1920 w kwaterze nr 27 (rząd III); od kwietnia do lipca 1920 w kwaterze nr 28 (rząd IV); od sierpnia do września 1920 w kwaterze nr 27 (rząd IV) 26). Pojedynczy zmarli grzebani byli także w kwaterach nr: 8, 11, 12, 15, 19, 33, 33a, 34 27 - w tzw. grobach koleżeńskich, rodzinnych lub pojedynczych.
Od października 1920 r. miejscem pochówku stał się nowo powstały cmentarz wojskowy przy ulicy Prandoty. Wszystkich zmarłych chowano w grobach masowych, w następujących kwaterach: nr 1 - w październiku 1920 (zlokalizowana była w południowo-zachodniej części cmentarza, w rejonie zbiegu ulic Prandoty i Rakowickiej; dzisiaj wszystkie groby są przekopane); nr 2 - od listopada 1920 do stycznia 1921; nr 3 - od listopada do grudnia 1920; nr 4 - od listopada 1920 do stycznia 1921; nr 5 - od lutego do czerwca 1921; nr 6 - w lipcu 1921 28)
Pierwszym komendantem obozu był, jak już wspomniano, porucznik Stanisław Gnat 29), którego w styczniu 1919 r. zastąpił porucznik Jan Kajfasz 30). Od kwietnia tego roku dowództwo obozu przejął emerytowany sędzia w stopniu kapitana Bolesław Krokowski 31), a we wrześniu - podpułkownik Stefan Galli 32). Na początku 1920 r. komendantem mianowano, przeniesionego z Wołkowyska, podpułkownika Ludwika Trexlera 33). W marcu tego roku funkcję tę przejął podpułkownik Stanisław Tarabanowicz 34). Ostatnim komendantem obozu był urzędujący od kwietnia 1920 do grudnia 1921 r. pułkownik Jan Sandecki 35). W 1920 r. Kadra oficerska obozu liczyła 43 osoby i składała się z : 2 podpułkowników, 1 majora, 3 kapitanów, 8 poruczników i podporuczników, 3 oficerów lekarzy, 1 kapelana, 21 oficerów gospodarczych(kapitanowie i porucznicy), 1 oficera liniowego, 1 aptekarza, 2 urzedników wojskowych 36).
Pod koniec 1921 r. załogę obozu stanowiło 27 podoficerów i oficerów, 2 pielęgniarki, kucharka i instalator. Również i kadra obozu narażona była na choroby - od 1919 do 1921 r. zmarło na różne dolegliwości 15 wartowników 37). Już od chwili powstania obozu skarżono się na braki kadrowe. Porucznik Jan Kajfasz w styczniu 1919 r. donosił, że "z powodu szczupłej ilości żołnierzy przy kompanii strażniczej nie jest w stanie wzmocnić warty" 38).
Dnia 13 maja 1919r . utworzono na mocy rozporządzenia ministra sprawa wojskowych Komisję Rewizyjną dla zwalniania internowanych cywilów. Zwalniano te osoby, które - daniem Komisji - nie stanowiły zagrożenia dla państwa polskiego. Równocześnie w Krakowie działał tajny Komitet Pomocy Internowanym, zorganizowany przez Żydowską Partię Socjalistyczną. Zbierał on pieniądze na zakup żywności i prasy dla internowanych, ale także na łapówki dla wartowników, dzięki którym można było nielegalnie wydostać się z obozu 39).
Ucieczki z obozu były zjawiskiem powszechnym i nagminnym. Z powodu szczupłej kadry nie można było im zaradzić. Kapitan Bolesław Krokowski tak pisał o tym w kwietniu 1919 r.:
"Obejmując dowództwo obozu jeńców w Krakowie na Dąbiu z początkiem kwietnia b.r. zastałem stan wprost rozpaczliwy z powodu niezwykle licznych ucieczek jeńców i internowanych tu cywilnych. Mój poprzednik był wprost zrozpaczony. [...] Z przeszłości słyszałem, że uciekali nie tylko zdrowi, ale i chorzy na nogi, tak, że tylko przy pomocy dwu lasek chodzili" 40).
Ucieczki z obozu możliwe były dzięki przekupywaniu strażników i żołnierzy z kompanii wartowniczej. Ponadto z jeńców utworzono cztery oddziały robotnicze - nr 23, 25, 26 i 131, które pracowały poza terenem obozu ( w fabryce Zieleniewskiego, w firmach Liban i Ehrenpreis, na kolei w Płaszowie i Bonarce oraz w Kierownictwie Grobów Wojennych przy Dowództwie Okręgu Generalnego w Krakowie). Liczba zbiegłych jeńców trudna jest do oszacowania, dysponujemy bowiem tylko danymi z niektórych miesięcy 1920 i 1921 r. I tak w sierpniu 1920 r. uciekły 34 osoby, we wrześniu - 30, w listopadzie - 37, w grudniu - 28, w styczniu 1921 r. - 18; w lutym - 29, w czerwcu - 40 41). Można z całą pewnością stwierdzić, że w ciągu trzech lat istnienia obozu uciekło co najmniej kilkaset osób. Zbiegli z Dąbia jeńcy i internowani znajdowali pomoc i oparcie w Żydowskiej Partii Socjalistycznej 42). Nie dość, że Komitet ŻPS ułatwiał internowanym ucieczkę, to jeszcze pomagał im w zdobywaniu fałszywych dokumentów 43).
Internowani mieli w obozie zapewnioną posługę religijną. W każdą niedzielę mszę świętą odprawiał "ksiądz ruski", Aleksander Cyganik 44). W 1920 r. zastąpił go ksiądz podpułkownik Antoni Łomnicki - kapelan obozów jenieckim w Małopolsce 45).
Obóz dla jeńców i internowanych nr 1 w Krakowie Dąbiu został zlikwidowany 6 grudnia 1921 r. 46) Przebywający w nim jeńcy i internowani zostali skierowani do obozu w Strzałkowie. Nie dotyczyło to jedynie internowanych z wojsk byłej armii ukraińskiej, którzy zostali przydzieleni do poszczególnych formacji polskich w charakterze robotników cywilnych.
Ukraińskie Towarzystwo Ochrony Mogił Wojennych planowało na wiosnę 1936 r. postawić w kwaterze 50 B na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, na grobach żołnierzy ukraińskich poległych podczas pierwszej wojny światowej, pomnik autorstwa rzeźbiarza Serhija Łytwynenki ze Lwowa. Projekt pomnika przedstawiał dwie alegoryczne postaci żołnierzy ukraińskich jako starożytnych Rzymian, z których jeden - konając na ziemi - trzyma ostatkiem sił sztandar, a drugi odbiera go od niego. Do realizacji projektu nie doszło jednak z powodu braku funduszy i niechętnej postawy ówczesnych władz 47).
1) T.Czekalski, Szkice z dziejów Dąbia, Kraków 1993, s. 19
 |
| Kartka z Obozu Internowanych nr 1 w Dąbiu |
Z chwilą wybuchu konfliktu polsko-czeskiego w końcu stycznia 1919 r. do obozu w Dąbiu zaczęli być kierowani Czesi, Morawianie i Słowacy mieszkający w Polsce południowej. Ogółem do połowy lutego 1919 r. internowano 1046 osób, w tym 10 kobiet: z samego Krakowa - 108 osób 12). Internowani zajęli 7 dużych baraków. Już 17 lutego, na telefoniczny rozkaz Sztabu Generalnego Wojsk Polskich w Warszawie, uchylono internowanie tych oficerów i żołnierzy narodowości czeskiej, którzy służyli w armii polskiej do 27 stycznia 1919 r 13). Osoby internowane przez władze wojskowe lub polityczno-administracyjne miały zostać odesłane w ciągu 48 godzin do granicy w Boguminie bądź Cieszynie, gdzie miała je przejąć Komisja Koalicyjna. Jednocześnie zatrzymano ośmiu "wybitniejszych" Czechów jako zakładników, aż do czasu zwolnienia obywateli polskich, zatrzymanych przez władze czeskie. Jak wynika z zachowanej dokumentacji, nie wszyscy Czesi zostali zwolnienie - jeszcze w sierpniu 1919 r. w Dąbiu przebywała spora grupa internowanych tej narodowości14). Pod koniec lutego 1919 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie zarządziło uwolnienie wszystkich internowanych Czechów. Do tego czasu ogółem w obozie zmarło 15 osób narodowości czeskiej 15).
Od lutego 1919 r. do obozu zaczęli napływać jeńcy bolszewiccy. Wiązało się to z działaniami wojennymi między oddziałami polskimi a Armią Czerwoną. W 1920 r. pojawili się jeńcy kozaccy z białogwardyjskiej armii Bredowa i Denikina, a także komuniści, zbiegli po klęsce rewolucji Beli Kuna na Węgrzech 16). W lipcu tego roku osadzono tu aresztowanych przywódców krakowskiego Bundu 17), w sierpniu przywieziono około 1200 dezerterów, schwytanych na granicy z Górnym Śląskiem 17). We wrześniu 1920 r. więziono tu także członków następujących ugrupowań politycznych: PPS - 32 osoby, KPRP - 101; syjoniści i ortodoksi - 70, Bund - 125; Poalej Syjon - 23 18). Od kwietnia 1920 r. masowo zaczęli napływać do obozu jeńcy bolszewiccy, kierowani tu z punktu koncentracyjnego w Wołkowysku. Byli to zarówno wzięci do niewoli żołnierze, jak również cywile, oskarżani o "przynależność do komunistycznej bojowej jaczejki", szpiegostwo i agitację bolszewicką. Zostali zwolnieni i odesłani do Rosji w ramach wymiany jeńców, stosownie do ustaleń traktatu ryskiego z 1921 r 19) .
Oprócz internowanych wojskowych, kierowano do Dąbia również osoby cywilne: urzędników, księży greckokatolickich i prawosławnych, siostry zakonne, kolejarzy, nauczycieli, rzemieślników i artystów.
W obozie w Dąbiu działał nieformalny uniwersytet ukraiński, zorganizowano też szkołę wojskową, prowadzoną przez Grzegorza Trucha. Intelektualiści - ludzie nauki i sztuki - zgrupowali się w kole nazwanym "Muza". Tu powstał cykl obrazów Lwa Getza, późniejszego rektora Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie - 450 portretów osób przetrzymywanych w Dąbiu i rysunków z pól bitewnych. Każdy z nich jest dokładnie datowany (data dzienna) i opatrzony podpisem autora, portrety mają ponadto podpisy osób portretowanych. W ramach działalności artystycznej założono również chór, prowadzony przez Stepana Połutaniwa. Ponad 100 internowanych w okresie późniejszym, za zgodą władz wojskowych, pobierało nauki w Uniwersytecie Jagiellońskim, Akademii Sztuk Pięknych i Instytucie Górniczo-Hutniczym, gdzie wykładała profesor Feszczenko-Czopiwśkyj, były minister w rządzie Ukrainy 20). Przy pomocy amerykańskiej organizacji chrześcijańskiej Y.M.C.A. w 1920 r. założono teatr, świetlicę oraz zakupiono projektor filmowy.
Stan sanitarny obozu był dobry, pomimo to już od końca 1918 r. problemem stały się raz po raz wybuchające epidemie. Według zeznań internowanych, w grudniu 1918 r. panował tyfus, szybko został jednak stłumiony 21). Ale już w lutym 1919 r. komendant obozu, porucznik Jan Kajfasz, pisał:
z powodu rozszyrzającego się tyfusu w tutejszym obozie i niemożności odwożenia naraz tak wielkiej ilości ludzi, jaką teraz obejmuje obóz w Dąbiu, uprasza się nie przysyłać na razie aż do czasu zupełnego odwszenia całego obozu żadnych ludzi 22).
Oprócz tyfusu, jeńcy chorowali na czerwonkę, dezynterię, cholerę azjatycką, płonicę, dur brzuszny i tyfus plamisty. Okres największej epidemii przypadł na druga połowę 1919 r. Najgorzej było we wrześniu tego roku: w przeciągu tylko dwóch tygodni - od 6 do 20 września - zachorowało ponad 100 osób 23). Ogółem w drugim półroczu 1919 r. w obozie odnotowano 378 przypadków zachorowań na tyfus 24). Lżej chorzy przebywali w izbie chorych, która znajdowała się na terenie obozu; cięższe przypadki kierowano do szpitala okręgowego, zapasowego bądź do jednego z dwóch szpitali epidemicznych w Krakowie. Niestety, nie zachowała się żadna dokumentacja aktowa po tych szpitalach, stąd nie wiadomo dokładnie, jaki był zasięg epidemii szerzących się w obozie.
W ciągu trzech lat istnienia obozu, to jest od grudnia 1918 do grudnia 1921 r. zmarły w obozie łącznie 1104 osoby 25). Najliczniejszą grupę stanowili jeńcy bolszewiccy ( do nich zaliczam również Rosjan) - 609 osób; następnie Ukraińcy - 362. Oprócz nich, odnotowano również zgony osób narodowości: polskiej (32), czeskiej (18), białoruskiej (5); litewskiej (6), niemieckiej (2), austriackiej (1), węgierskiej (1); o narodowości 67 zmarłych trudno cokolwiek powiedzieć - nie odnotowano tego na kartach zgonów.
Zmarli chowani byli na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, przeważnie w masowych mogiłach, rzadko w pojedynczych grobach, w następujących miejscach: od grudnia 1918 do lutego 1919 w kwaterze nr 34; od lutego do czerwca 1919 w kwaterze nr 26; od czerwca do września 1919 w kwaterze nr 8; od lipca do października 1919 w kwaterze nr 28 (rząd II); od września do grudnia 1919 w kwaterze nr 27 (rząd II i VI); od grudnia 1919 do lutego 1920 w kwaterze nr 28 (rząd III); od lutego do marca 1920 w kwaterze nr 27 (rząd III); od kwietnia do lipca 1920 w kwaterze nr 28 (rząd IV); od sierpnia do września 1920 w kwaterze nr 27 (rząd IV) 26). Pojedynczy zmarli grzebani byli także w kwaterach nr: 8, 11, 12, 15, 19, 33, 33a, 34 27 - w tzw. grobach koleżeńskich, rodzinnych lub pojedynczych.
Od października 1920 r. miejscem pochówku stał się nowo powstały cmentarz wojskowy przy ulicy Prandoty. Wszystkich zmarłych chowano w grobach masowych, w następujących kwaterach: nr 1 - w październiku 1920 (zlokalizowana była w południowo-zachodniej części cmentarza, w rejonie zbiegu ulic Prandoty i Rakowickiej; dzisiaj wszystkie groby są przekopane); nr 2 - od listopada 1920 do stycznia 1921; nr 3 - od listopada do grudnia 1920; nr 4 - od listopada 1920 do stycznia 1921; nr 5 - od lutego do czerwca 1921; nr 6 - w lipcu 1921 28)
Pierwszym komendantem obozu był, jak już wspomniano, porucznik Stanisław Gnat 29), którego w styczniu 1919 r. zastąpił porucznik Jan Kajfasz 30). Od kwietnia tego roku dowództwo obozu przejął emerytowany sędzia w stopniu kapitana Bolesław Krokowski 31), a we wrześniu - podpułkownik Stefan Galli 32). Na początku 1920 r. komendantem mianowano, przeniesionego z Wołkowyska, podpułkownika Ludwika Trexlera 33). W marcu tego roku funkcję tę przejął podpułkownik Stanisław Tarabanowicz 34). Ostatnim komendantem obozu był urzędujący od kwietnia 1920 do grudnia 1921 r. pułkownik Jan Sandecki 35). W 1920 r. Kadra oficerska obozu liczyła 43 osoby i składała się z : 2 podpułkowników, 1 majora, 3 kapitanów, 8 poruczników i podporuczników, 3 oficerów lekarzy, 1 kapelana, 21 oficerów gospodarczych(kapitanowie i porucznicy), 1 oficera liniowego, 1 aptekarza, 2 urzedników wojskowych 36).
Pod koniec 1921 r. załogę obozu stanowiło 27 podoficerów i oficerów, 2 pielęgniarki, kucharka i instalator. Również i kadra obozu narażona była na choroby - od 1919 do 1921 r. zmarło na różne dolegliwości 15 wartowników 37). Już od chwili powstania obozu skarżono się na braki kadrowe. Porucznik Jan Kajfasz w styczniu 1919 r. donosił, że "z powodu szczupłej ilości żołnierzy przy kompanii strażniczej nie jest w stanie wzmocnić warty" 38).
Dnia 13 maja 1919r . utworzono na mocy rozporządzenia ministra sprawa wojskowych Komisję Rewizyjną dla zwalniania internowanych cywilów. Zwalniano te osoby, które - daniem Komisji - nie stanowiły zagrożenia dla państwa polskiego. Równocześnie w Krakowie działał tajny Komitet Pomocy Internowanym, zorganizowany przez Żydowską Partię Socjalistyczną. Zbierał on pieniądze na zakup żywności i prasy dla internowanych, ale także na łapówki dla wartowników, dzięki którym można było nielegalnie wydostać się z obozu 39).
Ucieczki z obozu były zjawiskiem powszechnym i nagminnym. Z powodu szczupłej kadry nie można było im zaradzić. Kapitan Bolesław Krokowski tak pisał o tym w kwietniu 1919 r.:
"Obejmując dowództwo obozu jeńców w Krakowie na Dąbiu z początkiem kwietnia b.r. zastałem stan wprost rozpaczliwy z powodu niezwykle licznych ucieczek jeńców i internowanych tu cywilnych. Mój poprzednik był wprost zrozpaczony. [...] Z przeszłości słyszałem, że uciekali nie tylko zdrowi, ale i chorzy na nogi, tak, że tylko przy pomocy dwu lasek chodzili" 40).
Ucieczki z obozu możliwe były dzięki przekupywaniu strażników i żołnierzy z kompanii wartowniczej. Ponadto z jeńców utworzono cztery oddziały robotnicze - nr 23, 25, 26 i 131, które pracowały poza terenem obozu ( w fabryce Zieleniewskiego, w firmach Liban i Ehrenpreis, na kolei w Płaszowie i Bonarce oraz w Kierownictwie Grobów Wojennych przy Dowództwie Okręgu Generalnego w Krakowie). Liczba zbiegłych jeńców trudna jest do oszacowania, dysponujemy bowiem tylko danymi z niektórych miesięcy 1920 i 1921 r. I tak w sierpniu 1920 r. uciekły 34 osoby, we wrześniu - 30, w listopadzie - 37, w grudniu - 28, w styczniu 1921 r. - 18; w lutym - 29, w czerwcu - 40 41). Można z całą pewnością stwierdzić, że w ciągu trzech lat istnienia obozu uciekło co najmniej kilkaset osób. Zbiegli z Dąbia jeńcy i internowani znajdowali pomoc i oparcie w Żydowskiej Partii Socjalistycznej 42). Nie dość, że Komitet ŻPS ułatwiał internowanym ucieczkę, to jeszcze pomagał im w zdobywaniu fałszywych dokumentów 43).
Internowani mieli w obozie zapewnioną posługę religijną. W każdą niedzielę mszę świętą odprawiał "ksiądz ruski", Aleksander Cyganik 44). W 1920 r. zastąpił go ksiądz podpułkownik Antoni Łomnicki - kapelan obozów jenieckim w Małopolsce 45).
Obóz dla jeńców i internowanych nr 1 w Krakowie Dąbiu został zlikwidowany 6 grudnia 1921 r. 46) Przebywający w nim jeńcy i internowani zostali skierowani do obozu w Strzałkowie. Nie dotyczyło to jedynie internowanych z wojsk byłej armii ukraińskiej, którzy zostali przydzieleni do poszczególnych formacji polskich w charakterze robotników cywilnych.
Ukraińskie Towarzystwo Ochrony Mogił Wojennych planowało na wiosnę 1936 r. postawić w kwaterze 50 B na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, na grobach żołnierzy ukraińskich poległych podczas pierwszej wojny światowej, pomnik autorstwa rzeźbiarza Serhija Łytwynenki ze Lwowa. Projekt pomnika przedstawiał dwie alegoryczne postaci żołnierzy ukraińskich jako starożytnych Rzymian, z których jeden - konając na ziemi - trzyma ostatkiem sił sztandar, a drugi odbiera go od niego. Do realizacji projektu nie doszło jednak z powodu braku funduszy i niechętnej postawy ówczesnych władz 47).
1) T.Czekalski, Szkice z dziejów Dąbia, Kraków 1993, s. 19
2) Rozkaz Polskiej Komendy Wojskowej w Krakowie nr 10 z 16
listopada 1918. Archiwum Państwowe w Krakowie (dalej APKr), Zbiór akt i
materiałów różnej proweniencji, V2, t. 432.
3) Rozkaz Komendy Wojskowej w Krakowie nr 21 z 8 grudnia 1918, ibidem.
4) Rozkaz poufny Dowództwa Okręgu Generalnego (dalej cyt. DOG) w Krakowie nr 21 z 8 grudnia 1918 r., ibidem.
5)Rozkaz DOG w Krakowie nr 25 z 23 grudnia 1918 r., ibidem.
6) APKr, Starostwo Grodzkie Krakowskie (dalej cyt. StGKr), t. 28, L. 2784
7) Ibidem.
8) Z. Karpus, Jeńcy i internowani rosyjscy i ukraińscy w Polsce w
latach 1918-1924: z dziejów militarno-politycznych wojny
polsko-rosyjskiej, Toruń 1993, s. 52
9) Ibidem, s. 21.
10) APKr, Spis ludności miasta Krakowa z 1921 r., t. 20
11) APKr, Komenda Wojewódzka Policji Państwowej w Krakowie (cyt.
dalej KWPPKr), t. 126. Świadczą o tym nadane jeńcom numery ewidencyjne -
w lipcu 1921 r. odnotowano jeńca bolszewickiego o numerze 46 985.
12) APKr, StGKr, t. 24, L. 760/19/pr
13) Ibidem.
14) APKr, KWPPKr, t. 122 i 123
15) APKr, StGKr, t. 30, L. 1151/19/pr
16) T. Czekalski, op. Cit., s.20.
17) C.Brzoza, Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 - 6 IX 1939, Kraków, 1998, s.55.
18) Ibidem, s.56.
19) Ibidem, s. 58.
20) APKr, KWPPKr, t. 124, s. 767 - 777; t. 125, s. 536 - 580 - w
maju 1921 r. odesłano 33 osoby; w sierpniu tego roku - 21 internowanych
(byli to wyłącznie Żydzi)
22) Informacje te zawdzięczam panu Teodorowi Pretoriusowi,
założycielowi katedry metaloznawstwa w Akademii Górniczo-Hutniczej w
Krakowie.
23) APKr, StGKr, t. 30, L. 3877.
24) Ibidem, t. 24, L. 593/19/pr.
25) APKr, Magistrat miasta Krakowa, Księga chorych na czerwonkę, cholerę azjatycką i dezynterię, sygn. Kr 4253.
26) Ibidem.
27) APKr, Urząd Zdrowia Miasta Krakowa, Księga zmarłych
chrześcijan z roku 1918, 1919, 1920 i 1921; Księga zmarłych wyznań
niechrześcjańskich z roku 1918, 1919, 1920 i 1921; groby wojenne, t. 45
oraz akta niezinwentaryzowane; Parafia Garnizonowa św. Agnieszki w
Krakowie, lista zmarłych z całą pewnością nie jest kompletna.
28) APKr, Groby wojenne, t. 66.
29) Ibidem.
30) Ibidem.
31) Por. j.w przypis 4.
32) APKr, StGKr, t. 23, L. 334/19/pr.
33) APKr, Akta Sądu Okręgowego w Krakowie ( dalej cyt. SOKr), sygn. Vr 2787/19.
34) APKr, StGKr, t. 24, L. 865/19/pr.
35) Rozkaz DOG w Krakowie nr 54 z 7 marca 1920 r., APKr, V 2 432.
36) Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie (dalej cyt. CAW), Dowództwo obozu internowanych nr 1, t. 1
37) Ibidem.
38) Ibidem.
39) Por. jw. Przypis 21.
40) APKr, StGKr, t. 23, L. 334/19/pr.
41) APKr, SOKr, sygn. Vr 2787/19.
42) Ibidem.
43) APKr, KWPPKr, t. 122 i 123.
44) APKr, SOKr, sygn. J 3423/20i Vr 4823/20 oraz StGKr, t. 34, L. 659/20/pr.
45) APKr, StGKr t. 34, L. 659/20/pr oraz SOKr, sygn. J 3423/20.
46) APKr, StGKr, t. 28, L. 2998/19/pr.
47) CAW, Dowództwo obozu internowanych nr 1, t. 1.
48) APKr, StGKr, t. 50, L. 3341.
Robert Bogusz
Tekst ukazał się w:
Rocznik Krakowski, t. LXVII, 2001
ISSN 0080-3499 ISBN 83-87345-62-8
Oszustwo doskonałe
Dwóch Żydów zostało wyprowadzonych pole, gdy próbowali się wymknąć z obozu internowania w podkrakowskim Dąbiu. Nie dość, że stracili pieniądze, to jeszcze przed sądem musieli tłumaczyć się z posiadania podrobionych dokumentów. Na szczęście skutecznie.
Robert Bogusz
Tekst ukazał się w:
Rocznik Krakowski, t. LXVII, 2001
ISSN 0080-3499 ISBN 83-87345-62-8
Oszustwo doskonałe
Dwóch Żydów zostało wyprowadzonych pole, gdy próbowali się wymknąć z obozu internowania w podkrakowskim Dąbiu. Nie dość, że stracili pieniądze, to jeszcze przed sądem musieli tłumaczyć się z posiadania podrobionych dokumentów. Na szczęście skutecznie.
W Dąbiu, teraz dzielnicy Krakowa, w czasie I wojny światowej
istniał austriacki obóz jeniecki, po jej zakończeniu kontrolę nad nim
przejął zarząd polskich władz wojskowych Krakowa. Wkrótce też do Dąbia -
Obozu Internowanych nr I, zaczęli napływać jeńcy ukraińscy z ogarniętej
wojną Galicji Wschodniej, a potem także jeńcy z wojny
polsko-bolszewickiej.
Wśród nich był też urodzony w Mińsku Żyd Izaak R., lat 27 ur., jak zapisano w dokumentach, blondyn o podłużnej brodzie, z zawodu buchalter. Towarzyszył mu 23-letni rodak z Mińska Socher S. wyróżniający się brodą okrągłą i niskim wzrostem.
Obu osadzono w celu nr 84. Na jedzenie się nie skarżyli, pilnujący ich wojskowi też nie byli najgorsi. Największy strach w obozie budziły w nich tylko cztery słowa: tyfus, cholera, grypa i czerwonka.
- Wiejemy stąd, bo inaczej przyjedzie nam zginąć na tej nieprzyjaznej ziemi- zdecydowali zgodnie. Szybko orientowali się, że gościem, który wszystko załatwi jest niejaki Icek L., podobno Żyd spod Bochni. Zaczęły się targi, negocjacje i wielogodzinne pertraktacje, które dotyczyły rzeczy podstawowej: ceny wolności.
- Dacie po 600 marek , to wszystko załatwię - mówił Icek L.. - Damy po 300 marek - twardo negocjowali. Icek L. nie ustąpił: za tyle to nie kiwnę placem, dacie po 400 marek i się dogadamy, załatwię dokumenty, transport i bilety na pociąg. Podali sobie ręce na zgodę. Umówionego dnia w porze obiadowej stawili się w budynku, którym Icek L. wskazał im jako siedzibę kancelarii. Zapukali, weszli, za stołem siedział gość w mundurze, obgryzał paznokcie.
- Tu są dla was dokumenty, wszystko już załatwione- rzucił i przybił jakąś pieczątkę. Ku zdumieniu Żydów domagał się dodatkowych pieniędzy za przysługę. - My już zapłaciliśmy Ickowi, przy sobie mamy tylko po 100 marek - Izaak i Socher podjęli próbę negocjacji, bo widzieli, że przeciwnik nie ma obycia handlowego. Spłukani porwali ważne dla nich kwity i kancelista dyskretnie wyprowadził ich z budynku, wsadził do auta, w którym siedział już Icek L. i razem pojechali na krakowski dworzec kolejowy.
- Ja tylko pójdę kupić papierosy- zapewnił ich Icek zanim wziął od Żydów po 400 marek. I zniknął bez śladu. Czekali na niego całą noc, ale gdy przyjechał pociąg na Wschód już nie wypatrywali wspólnika, wsiedli bez biletów do ostatniego wagonu. Zajechali tylko do Radomia, wpadli podczas kontroli bagażu.
- No, czeka was powrót do obozu z Dąbiu, bo wszystkie papiery są fałszywe- usłyszeli zdumieni. Na miejscu dowiedzieli się, że nikt nie zna żadnego Icka L., a we wskazanym przez nich pokoju nie ma kancelarii. Co więcej, gdy opisali wygląd i ubiór 30-letniego kancelisty okazało się, że na pewno nie miał na sobie polskiego munduru, ale strój wojaków z rosyjskiej armii generała Denikina.
Żydów oskarżono o ucieczkę z obozu i oszustwo, nie przyznali się do winy. Sąd Okręgowy w Krakowie 29 września 1920 r. uniewinnił ich jednak od tego zarzutu. - Należy przychylić się do tłumaczenia oskarżonych, którzy myśleli, że legalnie opuszczają obóz internowania i byli przekonani, że dokumenty są prawdziwe- uznał sąd. Obaj musieli jeszcze kilka miesięcy spędzić w Dąbiu, a potem wpuszczono ich na wolność. I to raczej z litości, bo wszyscy w obozie śmiali się z Żydów, którzy w tak naiwny sposób stracili swoje wszystkie pieniądze.
Wśród nich był też urodzony w Mińsku Żyd Izaak R., lat 27 ur., jak zapisano w dokumentach, blondyn o podłużnej brodzie, z zawodu buchalter. Towarzyszył mu 23-letni rodak z Mińska Socher S. wyróżniający się brodą okrągłą i niskim wzrostem.
Obu osadzono w celu nr 84. Na jedzenie się nie skarżyli, pilnujący ich wojskowi też nie byli najgorsi. Największy strach w obozie budziły w nich tylko cztery słowa: tyfus, cholera, grypa i czerwonka.
- Wiejemy stąd, bo inaczej przyjedzie nam zginąć na tej nieprzyjaznej ziemi- zdecydowali zgodnie. Szybko orientowali się, że gościem, który wszystko załatwi jest niejaki Icek L., podobno Żyd spod Bochni. Zaczęły się targi, negocjacje i wielogodzinne pertraktacje, które dotyczyły rzeczy podstawowej: ceny wolności.
- Dacie po 600 marek , to wszystko załatwię - mówił Icek L.. - Damy po 300 marek - twardo negocjowali. Icek L. nie ustąpił: za tyle to nie kiwnę placem, dacie po 400 marek i się dogadamy, załatwię dokumenty, transport i bilety na pociąg. Podali sobie ręce na zgodę. Umówionego dnia w porze obiadowej stawili się w budynku, którym Icek L. wskazał im jako siedzibę kancelarii. Zapukali, weszli, za stołem siedział gość w mundurze, obgryzał paznokcie.
- Tu są dla was dokumenty, wszystko już załatwione- rzucił i przybił jakąś pieczątkę. Ku zdumieniu Żydów domagał się dodatkowych pieniędzy za przysługę. - My już zapłaciliśmy Ickowi, przy sobie mamy tylko po 100 marek - Izaak i Socher podjęli próbę negocjacji, bo widzieli, że przeciwnik nie ma obycia handlowego. Spłukani porwali ważne dla nich kwity i kancelista dyskretnie wyprowadził ich z budynku, wsadził do auta, w którym siedział już Icek L. i razem pojechali na krakowski dworzec kolejowy.
- Ja tylko pójdę kupić papierosy- zapewnił ich Icek zanim wziął od Żydów po 400 marek. I zniknął bez śladu. Czekali na niego całą noc, ale gdy przyjechał pociąg na Wschód już nie wypatrywali wspólnika, wsiedli bez biletów do ostatniego wagonu. Zajechali tylko do Radomia, wpadli podczas kontroli bagażu.
- No, czeka was powrót do obozu z Dąbiu, bo wszystkie papiery są fałszywe- usłyszeli zdumieni. Na miejscu dowiedzieli się, że nikt nie zna żadnego Icka L., a we wskazanym przez nich pokoju nie ma kancelarii. Co więcej, gdy opisali wygląd i ubiór 30-letniego kancelisty okazało się, że na pewno nie miał na sobie polskiego munduru, ale strój wojaków z rosyjskiej armii generała Denikina.
Żydów oskarżono o ucieczkę z obozu i oszustwo, nie przyznali się do winy. Sąd Okręgowy w Krakowie 29 września 1920 r. uniewinnił ich jednak od tego zarzutu. - Należy przychylić się do tłumaczenia oskarżonych, którzy myśleli, że legalnie opuszczają obóz internowania i byli przekonani, że dokumenty są prawdziwe- uznał sąd. Obaj musieli jeszcze kilka miesięcy spędzić w Dąbiu, a potem wpuszczono ich na wolność. I to raczej z litości, bo wszyscy w obozie śmiali się z Żydów, którzy w tak naiwny sposób stracili swoje wszystkie pieniądze.
Artur Drożdżak
Tekst ukazał się w:
Gazeta Krakowska, 16 IX 2009 r.
Tekst ukazał się w:
Gazeta Krakowska, 16 IX 2009 r.
Bezimienne mogiły ukraińskie na cmentarzu Rakowickim w Krakowie
Cmentarz Rakowicki w Krakowie - miejsce wiecznego spoczynku Bohdana Lepkiego, którego grób jest symbolicznym akcentem ukraińskiej obecności w pejzażu kulturalnym Krakowa - otula swą ziemią doczesne szczątki bezimiennych ukraińskich jeńców i internowanych z polsko-ukraińskiej wojny 1918-1919 r. W pasie nr 71 i 72 (tj. na dawnych kwaterach XXVIII i XXVII) na powierzchni 755,9 m2, w masowych bezimiennych grobach 3-rzędowych spoczywa odpowiednio: 751 i 502 osoby - łącznie 1253. Kiedyś, jak wynika z fragmentarycznych danych archiwalnych, na grobach stały - l krzyż żelazny i l drewniany - dziś jest tam pusto...
W Dąbiu - teraz dzielnicy Krakowa, w czasie I wojny światowej istniał austriacki obóz jeniecki (podobnie jak w Łańcucie i Wadowicach). Na początku listopada 1918 roku, po rozpadzie Austro-Węgier, przebywający tam jeńcy z armii rosyjskiej, serbskiej i włoskiej opuścili obóz i udali się do swych krajów, zaś tenże przeszedł pod zarząd polskich władz wojskowych Krakowa. Wkrótce też do Dąbia - Obozu Internowanych nr I, zaczęli napływać jeńcy i internowani ukraińscy z ogarniętej wojną polsko-ukraińską Galicji Wschodniej, od lutego 1919 r. zaś - także jeńcy z wojny polsko-bolszewickiej.
Na tle innych obozów tego typu, funkcjonujących wówczas w
Polsce, obóz w Dąbiu, umiejscowiony w byłych koszarach, charakteryzował
się stosunkowo dobrymi warunkami lokalowo-sanitarnymi - część budynków
była murowana. Tragedią było wszakże to, tak jak i w skali wszystkich
obozów, iż nie był on przystosowany do warunków zimowych (brakowało
opału i pleców w barakach), napływ zaś kolejnych grup jeńców i
internowanych sprzyjał epidemiom chorób zakaźnych.
W listopadzie 1919 roku przebywało w Dąbiu odpowiednio: 1274 jeńców z armii bolszewickiej (wobec skąpych danych archiwalnych trudno jest określić dokładnie ich narodowość), 239 jeńców ukraińskich z Galicji Wschodniej, 2288 internowanych (przeważnie ukraińska ludność cywilna), tj. łącznie 3801 osób, przy docelowej pojemności obozu ustalonej przez polskie Ministerstwo Spraw Wojskowych na 8000 osób.
Z ogólnej liczby jeńców wojennych i internowanych przebywających w Polsce w końcu 1919 roku, jeńcy i internowani ukraińscy z Galicji Wschodniej stanowili największą grupę. Pod wpływem protestów ukraińskich i polskich organizacji społecznych (szczególnie związanych z Polską Partią Socjalistyczną - PPS) Ministerstwo Spraw Wojskowych w połowie grudnia 1919 roku zwolniło do miejsc zamieszkania część osób pochodzących z Galicji. Pozostałych jeńców i internowanych ukraińskich zwolniono wiosną 1920 roku.
Straty ludzkie, głównie na skutek epidemii czerwonki i tyfusu w skali wszystkich obozów, przez które przeszło 100 tys. Ukraińców galicyjskich, wyniosły 20-25 tys. osób. Trudno, wobec znikomości materiałów archiwalnych, podać dokładną liczbę zmarłych z Dąbia. Chorzy byli kierowani do krakowskich szpitali, skąd droga znacznej z nich części wiodła do wspomnianych mogił zbiorowych na Cmentarzu Katowickim. Z wymienionych 1253 osób tam pochowanych w latach 1919-1920 przeważająca część była narodowości ukraińskiej, jednakże trudno jednoznacznie podać precyzyjnie konkretną liczbę, gdyż do końca 1920 r. do obozu w Dąbiu napływali jeńcy z wojny polsko-bolszewickiej (w grudniu 1920 r. w obozie przebywało 3369 osób, w październiku 1921 r., w efekcie zwolnień - 46), których przynależność narodowa w świetle dostępnych dziś danych nie jest do końca znana.
Społeczność ukraińska Krakowa czciła pamięć pochowanych na
Cmentarzu Rakowickim corocznymi panichidami odprawianymi na Zielone
Święta z inicjatywy studentów ukraińskich. 7-go maja 1928 r. założono w
Krakowie filię Towarzystwa Ochrony Mogił Żołnierskich, w ramach której
mieszkańcy i studenci Krakowa postanowili zaopiekować się tymi mogiłami,
a także postawić pomnik. Zaczęła się akcja zbierania pieniędzy na
budowę pomnika, oprócz tego filia w Krakowie opiekowała się, urządzała
panichidy i uroczystości na mogiłach, szczególnie na Wielkanoc.
W 1929 r. rzeźbiarz Serhij Łytwynenko z Naddnieprza, który w tym samym roku skończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, zgodził się przygotować projekt pomnika. Dla zebrania funduszy filia wydała karty pocztowe, jednakże mimo energicznych starań nie udało się, jak można sądzić ze względu na brak zgody władz administracyjnych, zrealizować tego projektu...
Tadeusz Filar
Cmentarz Rakowicki w Krakowie - miejsce wiecznego spoczynku Bohdana Lepkiego, którego grób jest symbolicznym akcentem ukraińskiej obecności w pejzażu kulturalnym Krakowa - otula swą ziemią doczesne szczątki bezimiennych ukraińskich jeńców i internowanych z polsko-ukraińskiej wojny 1918-1919 r. W pasie nr 71 i 72 (tj. na dawnych kwaterach XXVIII i XXVII) na powierzchni 755,9 m2, w masowych bezimiennych grobach 3-rzędowych spoczywa odpowiednio: 751 i 502 osoby - łącznie 1253. Kiedyś, jak wynika z fragmentarycznych danych archiwalnych, na grobach stały - l krzyż żelazny i l drewniany - dziś jest tam pusto...
W Dąbiu - teraz dzielnicy Krakowa, w czasie I wojny światowej istniał austriacki obóz jeniecki (podobnie jak w Łańcucie i Wadowicach). Na początku listopada 1918 roku, po rozpadzie Austro-Węgier, przebywający tam jeńcy z armii rosyjskiej, serbskiej i włoskiej opuścili obóz i udali się do swych krajów, zaś tenże przeszedł pod zarząd polskich władz wojskowych Krakowa. Wkrótce też do Dąbia - Obozu Internowanych nr I, zaczęli napływać jeńcy i internowani ukraińscy z ogarniętej wojną polsko-ukraińską Galicji Wschodniej, od lutego 1919 r. zaś - także jeńcy z wojny polsko-bolszewickiej.
 |
Roboty ziemne w Dąbiu
|
W listopadzie 1919 roku przebywało w Dąbiu odpowiednio: 1274 jeńców z armii bolszewickiej (wobec skąpych danych archiwalnych trudno jest określić dokładnie ich narodowość), 239 jeńców ukraińskich z Galicji Wschodniej, 2288 internowanych (przeważnie ukraińska ludność cywilna), tj. łącznie 3801 osób, przy docelowej pojemności obozu ustalonej przez polskie Ministerstwo Spraw Wojskowych na 8000 osób.
Z ogólnej liczby jeńców wojennych i internowanych przebywających w Polsce w końcu 1919 roku, jeńcy i internowani ukraińscy z Galicji Wschodniej stanowili największą grupę. Pod wpływem protestów ukraińskich i polskich organizacji społecznych (szczególnie związanych z Polską Partią Socjalistyczną - PPS) Ministerstwo Spraw Wojskowych w połowie grudnia 1919 roku zwolniło do miejsc zamieszkania część osób pochodzących z Galicji. Pozostałych jeńców i internowanych ukraińskich zwolniono wiosną 1920 roku.
Straty ludzkie, głównie na skutek epidemii czerwonki i tyfusu w skali wszystkich obozów, przez które przeszło 100 tys. Ukraińców galicyjskich, wyniosły 20-25 tys. osób. Trudno, wobec znikomości materiałów archiwalnych, podać dokładną liczbę zmarłych z Dąbia. Chorzy byli kierowani do krakowskich szpitali, skąd droga znacznej z nich części wiodła do wspomnianych mogił zbiorowych na Cmentarzu Katowickim. Z wymienionych 1253 osób tam pochowanych w latach 1919-1920 przeważająca część była narodowości ukraińskiej, jednakże trudno jednoznacznie podać precyzyjnie konkretną liczbę, gdyż do końca 1920 r. do obozu w Dąbiu napływali jeńcy z wojny polsko-bolszewickiej (w grudniu 1920 r. w obozie przebywało 3369 osób, w październiku 1921 r., w efekcie zwolnień - 46), których przynależność narodowa w świetle dostępnych dziś danych nie jest do końca znana.
 |
Grobowiec-pomnik ofiar Obozu Internowanych nr 1
|
W 1929 r. rzeźbiarz Serhij Łytwynenko z Naddnieprza, który w tym samym roku skończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, zgodził się przygotować projekt pomnika. Dla zebrania funduszy filia wydała karty pocztowe, jednakże mimo energicznych starań nie udało się, jak można sądzić ze względu na brak zgody władz administracyjnych, zrealizować tego projektu...
Tadeusz Filar
 |
| Pomnik zmarłych żołnierzy URL na Cmentarzu Rakowickim wybudowany w 1999 r. |
Dąbie - najcięższy obóz
Do wcześniejszych obozów, ale też najcięższych, należało Dąbie na przedmieściu Krakowa. Zorganizowano tu obóz dla jeńców i aresztowanych w roku 1919. Z 12 tys. osadzonych od tyfusu, czerwonki i wycieńczenia zmarła prawie połowa. Gen. Tiutiunnyk nazwał go obozem śmierci. Umieszczano tu buntowników, tych, co nie zgadzali się z polityką Petlury, jak np. płk Mikołaj Hawryszko, ppłk Łukasz Pychaniuk, setnik Aleksander Holicki i por. Teofil Pasicznyk. Gen. Tiutiunnyk wspominał, że internowani w obawie przed Dąbiem zgadzali się brać udział jako ochotnicy w powstaniu śląskim albo też w pochodzie na Wilno. Po roku 1920 do Dąbia trafiali nieposłuszni członkowie oddziałów dywersyjnych po powrocie z wypraw na Ukrainę. W Krakowie rozmieszczono też żołnierzy IV pułku konnego i czarnych hajdamaków (Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. IV, s. 104). Do najważniejszych jednak należały zgrupowania internowanych w Strzałkowie, Aleksandrowie Kujawskim, Kaliszu i Szczypiornie. Obóz w Strzałkowie wsławił się tym, że powstał tu sławny chór setnika Dmytra Kotki. Dzięki pomocy YMCA uszyto dla chórzystów stroje. Tu również powstało gimnazjum sportowe, szkolące internowanych w lekkoatletyce, fechtunku, tenisie, siatkówce, koszykówce i futbolu...
Fragment artykułu Antoniego Serednickiego "Exodus i internowanie" z dnia 06.01.2007 r.
Do wcześniejszych obozów, ale też najcięższych, należało Dąbie na przedmieściu Krakowa. Zorganizowano tu obóz dla jeńców i aresztowanych w roku 1919. Z 12 tys. osadzonych od tyfusu, czerwonki i wycieńczenia zmarła prawie połowa. Gen. Tiutiunnyk nazwał go obozem śmierci. Umieszczano tu buntowników, tych, co nie zgadzali się z polityką Petlury, jak np. płk Mikołaj Hawryszko, ppłk Łukasz Pychaniuk, setnik Aleksander Holicki i por. Teofil Pasicznyk. Gen. Tiutiunnyk wspominał, że internowani w obawie przed Dąbiem zgadzali się brać udział jako ochotnicy w powstaniu śląskim albo też w pochodzie na Wilno. Po roku 1920 do Dąbia trafiali nieposłuszni członkowie oddziałów dywersyjnych po powrocie z wypraw na Ukrainę. W Krakowie rozmieszczono też żołnierzy IV pułku konnego i czarnych hajdamaków (Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. IV, s. 104). Do najważniejszych jednak należały zgrupowania internowanych w Strzałkowie, Aleksandrowie Kujawskim, Kaliszu i Szczypiornie. Obóz w Strzałkowie wsławił się tym, że powstał tu sławny chór setnika Dmytra Kotki. Dzięki pomocy YMCA uszyto dla chórzystów stroje. Tu również powstało gimnazjum sportowe, szkolące internowanych w lekkoatletyce, fechtunku, tenisie, siatkówce, koszykówce i futbolu...
Fragment artykułu Antoniego Serednickiego "Exodus i internowanie" z dnia 06.01.2007 r.
Według ustaleń umowy, podpisanej w Belwederze w nocy z 21 na
22 kwietnia przez Jana Dąbskiego i Andryja Liwyćkiego, Polska uznawała
prawa Ukrainy do niepodległości oraz rząd URL na czele z atamanem
Petlurą. Polska zobowiązała się wyzwolić obszary ukraińskie na zachód od
Dniepru i przekazać je stronie ukraińskiej. Z kolei Ukraina zrzekała
się ziem położonych na zachód od Zbrucza i Horynia. Na mocy ustaleń
umowy strona polska, przy wsparciu jednostek ukraińskich, rozpoczęła
tzw. wyprawę kijowską. I chociaż ostateczny wynik wojny by dla Polski
korzystny, to podjęcie rokowań z bolszewikami i wieńczący je traktat
ryski z 18 marca 1921 r. były końcem demokratycznego państwa na
Ukrainie. Podpis pod traktatem złożyła bowiem delegacja Ukrainy
sowieckiej, a nie Ukraińskiej Republiki Ludowej.
Jeszcze przed podpisaniem umowy i konwencji wojskowej polskie władze wojskowe zgodziły się na utworzenie jednostek ukraińskich z żołnierzy przebywających w obozach internowania w Łańcucie i Dąbiu oraz w rejonie Kamieniec Podolski-Starokonstantynów-Proskurów. Już 10 stycznia 1920 r. Komenda Główna Wojsk Ukraińskich wyznaczyła na dowódcę mającej się formować w okolicach Kamieńca Podolskiego 4. Brygady Strzelców atamana O. Szapowała. Podstawą formowania stał się 1. kadrowy pułk piechoty, który został przeformowany na samodzielne bataliony nr 10, 11 i 12 oraz baterię artylerii.
Fragment książki Jarosława Gdańskiego pt. "Kozacy, Rosjanie i Ukraińcy po stronie polskiej w wojnie 1920 r. "
Jeszcze przed podpisaniem umowy i konwencji wojskowej polskie władze wojskowe zgodziły się na utworzenie jednostek ukraińskich z żołnierzy przebywających w obozach internowania w Łańcucie i Dąbiu oraz w rejonie Kamieniec Podolski-Starokonstantynów-Proskurów. Już 10 stycznia 1920 r. Komenda Główna Wojsk Ukraińskich wyznaczyła na dowódcę mającej się formować w okolicach Kamieńca Podolskiego 4. Brygady Strzelców atamana O. Szapowała. Podstawą formowania stał się 1. kadrowy pułk piechoty, który został przeformowany na samodzielne bataliony nr 10, 11 i 12 oraz baterię artylerii.
Fragment książki Jarosława Gdańskiego pt. "Kozacy, Rosjanie i Ukraińcy po stronie polskiej w wojnie 1920 r. "
 |
Béla Kun
(źródło fot. Wikipedia) |
Béla Kun należał od 1902 do węgierskiej socjaldemokracji. Zmobilizowany do armii austro-węgierskiej podczas I wojny światowej dostał się do niewoli rosyjskiej i w obozie jenieckim wstąpił do partii bolszewickiej. W marcu 1918 stworzył węgierską grupę RKP(b), a następnie Federację Zagranicznych Grup. Organizował też oddziały Armii Czerwonej spośród węgierskich jeńców. Jako komisarz takiego oddziału brał udział w rozstrzeliwaniu zakładników i "wrogów klasowych".
W listopadzie 1918 nielegalnie powrócił na Węgry, został aresztowany, po rewolucji uwolniony. W Węgierskiej Republice Rad, która powstała w marcu 1919 pełnił funkcję ludowego komisarza spraw zagranicznych i wojskowych, ale jako przywódca węgierskich komunistów był de facto pierwszą osobą w państwie. Wbrew radom Lenina jego rząd nie przekazał ziemi obszarniczej chłopom, ale nacjonalizował ją. W efekcie rząd istniał tylko 133 dni, a interwencja rumuńska oraz wojska Miklósa Horthyego obaliły Republikę Rad.
Kun przez Austrię przejechał do Rosji, gdzie służył jako komisarz podczas wojny domowej. Odpowiedzialny za masakrę oficerów Białej Armii na Krymie. Oficerom obiecano amnestię, a po wzięciu ich do niewoli wymordowano, wiążąc po kilka osób i topiąc w morzu. W 1921 skierowany do Niemiec, gdzie próbował organizować powstanie komunistyczne. Od 1921 członek Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej i przywódca podziemnej Węgierskiej Partii Komunistycznej. Zwolennik polityki Stalina. Od 1928 mieszkał w ZSRR, gdzie został aresztowany (w 1938), a następnie rozstrzelany.
6) Znane osoby osadzone w obozie
Chylak DymitrGetz Leon
Walecki-Horowitz Maksymilian
7) Wspomnienia dotyczące obozu
Uczyłem się chodzić o dwu kulach, potem o dwu laskach i
często traciłem równowagę. Podówczas spodziewano się w Dziedzicach
jakichś zamieszek z Niemcami i generał i generał, dał mi oficera aby
odwiózł mnie do obozu internowanych na Dąbiu koło Krakowa, z poleceniem
aby uważano na mnie jako rekonwalescenta, niecałkiem jeszcze zdrowego.
Po latach, kiedy napisałem list do generała z Krakowa jako student
Akademii Malarskiej, dostałem ciekawą i cenną odpowiedź a list generała
kończył się słowami ukraińskimi "(. . .)". Zrobił tylko jeden błąd.
Widocznie i ten człowiek, jak i Aleksiewicz byli dobrymi ludźmi dlatego,
że zarodek ich, gdzieś tam daleko, nie był polski. W Dziedzicach, na
prośbę generała, zrobiłem portret Paderewskiego, artysty, do świetlicy.
Przybywając na Dąbie, zastałem tysiące ludzi, kobiety,
dzieci, chłopi, wojskowi, księża, profesorowie z Galicji i Ukrainy.
Osobno za drutami siedzieli bolszewicy, których ciągle bili. Zastałem,
tu, na Dąbiu, nędzę i głód, żywiono nas zgnilizną i widziałem w nocy,
przy księżycu, wozy, na których wywożono trupy jak śmiecie. Siedziałem w
baraku XI Sala 5. Siedzieli wówczas ze mną Osyp Nykołajewicz, chorąży,
dr Mirosław Jankiewicz, ze Lwowa, - Bazyli Worobeć, chor., z
Załuża-Rohatyn, - Jan Suchar, ze Stryja, - Wiktor Usenko, por. z Kijowa i
Krymu, Hant Baraniuk, chor., - Mirosław Pietrykiewicz, chor., - Jan
Dowhanyk, chor., - Mikołaj Odajski, chor., - T. Szostal, chor., z
Kijowszczyzny, - Ołeksa Dacyszyn, ppor., - Dmytro Dereworiz, chor., ze
Suchosław, p. Husiatyn, - M. Tkaczuk, chor. [ ? ] p. Peczeniżyn obok
Kołomyji, - Piotr Albota, ppor. Iwankowec, Kiemań, Bukowina, - Stefan
Babiak, ppor. Janów koło Lwowa. Nazwiska te zachowały się w albumiku
pamiątkowym z Dąbia, który zachował się u mnie. Gdzie znajdują się ci
ludzie teraz? Czy żyją?
Szybko zapoznałem się z życiem na Dąbiu, odnalazłem wielu znajomych, chodziłem zręczniej o dwu kulach i nie tracąc czasu, przystąpiłem do drugiej większej pracy pt. "Dąbie 1919". Była to praca książkowa z tysiącami oryginalnych podpisów, krótkimi wspomnieniami, portretami, ogólnym widokiem obozu i dokładnym planem. Pracę tę wykonałem na różnych przypadkowych papierach z braku lepszego. Gotowe kartki wynosiły z obozu kobiety, które chodziły do lekarza Smolina, w Krakowie. Zwolnieni z obozu zabierali te kartki od lekarza i zawozili do Lwowa. Władza obozu spowodowała kradzież w nadziei, że znajdą moją pracę ale skończyło się na zabraniu mi ołówków, tuszu i akwarel. Internowani zrobili mi składkę na zakupienie nowego materiału do pracy i w ten sposób nie dopuścili do przerwy.
Kiedy zwolniono mnie z obozu, za staraniem prof. K. Studyńskiego, który też siedział w tym obozie, zebrałem we Lwowie wszystkie kartki z obozu Dąbie po ludziach i na szczęście nie zginęła mi ani jedna kartka. Było tych kartek 139, które nalepiłem na kartoniki i zaprojektowałem futerał oprawny w płótno, w którym każdy kartonik leżał osobno, nie zszyty. Była to druga praca samouka wykonana pod wrażeniem życia obozowego. Obóz na Dąbiu, miał opinię jednego z lepszych.
A w książce tej pisano w roku 1920 tak:
"Pamiątkowa książka "Dąbie" dzieło młodego artysty, zachowana w bezpośrednim depozycie, z którego wybrana kiedyś i poszerzona w naród będzie żywym pomnikiem jednego z aktów naszej tragedii: Taka jest jej wartość moralna. Nie pozbawiona ona i drugiej wartości - artystycznej."
M. Hołubeć.
(. . .) 7.I.1920 - (. . .)
29. XI. 1919 roku, zostałem "urlopowany" * (zwolniony) z obozu Dąbie i wróciłem do domu moich rodziców we Lwowie, znękały i zbiedzony o dwóch laskach zamiast dwóch kul. Pod wrażeniem nędzy, głodu, choroby i śmierci w obozie, wracałem znów do nowego życia cywilnego, zepsuty wojskiem i wojną, gdzie dawano mi utrzymanie o które teraz sam musiałem się martwić. Bardzo ciężkie było to nowe życie w cywilu. Potrzebny mi był odpoczynek, leczenie i przestawienie psychiczne. Stałem się ciężarem ojca, chodziłem w zbyt obszernym ubraniu wojskowym i martwiłem się swoją przyszłością. Nie wiedziałem, co mam ze sobą zrobić. Mogłem wrócić do mularki, ale o tem nawet mowy nie było. Byłem za słaby. Marzyłem wciąż o malarstwie. Profesor Studyński dał mi w swoim domu pokoik abym mógł dalej malować tak, jak to robiłem w Dąbiu. Spałem i jadłem u rodziców a rysowałem u profesora w jego kamienicy przy Chmielowskiego.
Zanotowałem dokładnie tych parę scen z młodości mojej, które stają się podstawą i bazą, na której znajdzie się dalszy rozwój mojego życia. Niech nikt mnie nie podejrzewa i nie doszukuje się u mnie nienawiści narodowej. Nic podobnego. Piszę prawdę, której nie mogę opuścić. O ile nie powiem jasno o początku mojej drogi, nie będę mógł zbliżyć się do końca, który da tragicznie smutnego nieporozumienia. Nie gniewajcie się za prawdę.
 |
| Rysunek Leona Getza przedstawiający ostatnią wywózkę z Dąbia |
Szybko zapoznałem się z życiem na Dąbiu, odnalazłem wielu znajomych, chodziłem zręczniej o dwu kulach i nie tracąc czasu, przystąpiłem do drugiej większej pracy pt. "Dąbie 1919". Była to praca książkowa z tysiącami oryginalnych podpisów, krótkimi wspomnieniami, portretami, ogólnym widokiem obozu i dokładnym planem. Pracę tę wykonałem na różnych przypadkowych papierach z braku lepszego. Gotowe kartki wynosiły z obozu kobiety, które chodziły do lekarza Smolina, w Krakowie. Zwolnieni z obozu zabierali te kartki od lekarza i zawozili do Lwowa. Władza obozu spowodowała kradzież w nadziei, że znajdą moją pracę ale skończyło się na zabraniu mi ołówków, tuszu i akwarel. Internowani zrobili mi składkę na zakupienie nowego materiału do pracy i w ten sposób nie dopuścili do przerwy.
Kiedy zwolniono mnie z obozu, za staraniem prof. K. Studyńskiego, który też siedział w tym obozie, zebrałem we Lwowie wszystkie kartki z obozu Dąbie po ludziach i na szczęście nie zginęła mi ani jedna kartka. Było tych kartek 139, które nalepiłem na kartoniki i zaprojektowałem futerał oprawny w płótno, w którym każdy kartonik leżał osobno, nie zszyty. Była to druga praca samouka wykonana pod wrażeniem życia obozowego. Obóz na Dąbiu, miał opinię jednego z lepszych.
A w książce tej pisano w roku 1920 tak:
"Pamiątkowa książka "Dąbie" dzieło młodego artysty, zachowana w bezpośrednim depozycie, z którego wybrana kiedyś i poszerzona w naród będzie żywym pomnikiem jednego z aktów naszej tragedii: Taka jest jej wartość moralna. Nie pozbawiona ona i drugiej wartości - artystycznej."
M. Hołubeć.
(. . .) 7.I.1920 - (. . .)
29. XI. 1919 roku, zostałem "urlopowany" * (zwolniony) z obozu Dąbie i wróciłem do domu moich rodziców we Lwowie, znękały i zbiedzony o dwóch laskach zamiast dwóch kul. Pod wrażeniem nędzy, głodu, choroby i śmierci w obozie, wracałem znów do nowego życia cywilnego, zepsuty wojskiem i wojną, gdzie dawano mi utrzymanie o które teraz sam musiałem się martwić. Bardzo ciężkie było to nowe życie w cywilu. Potrzebny mi był odpoczynek, leczenie i przestawienie psychiczne. Stałem się ciężarem ojca, chodziłem w zbyt obszernym ubraniu wojskowym i martwiłem się swoją przyszłością. Nie wiedziałem, co mam ze sobą zrobić. Mogłem wrócić do mularki, ale o tem nawet mowy nie było. Byłem za słaby. Marzyłem wciąż o malarstwie. Profesor Studyński dał mi w swoim domu pokoik abym mógł dalej malować tak, jak to robiłem w Dąbiu. Spałem i jadłem u rodziców a rysowałem u profesora w jego kamienicy przy Chmielowskiego.
Zanotowałem dokładnie tych parę scen z młodości mojej, które stają się podstawą i bazą, na której znajdzie się dalszy rozwój mojego życia. Niech nikt mnie nie podejrzewa i nie doszukuje się u mnie nienawiści narodowej. Nic podobnego. Piszę prawdę, której nie mogę opuścić. O ile nie powiem jasno o początku mojej drogi, nie będę mógł zbliżyć się do końca, który da tragicznie smutnego nieporozumienia. Nie gniewajcie się za prawdę.
Faragment pochodzi z niepublikowanego dotąd pamiętnika Leona Getza
znajdującego się w zbiorach krakowskiego oddziału IPN. Zawdzięczam go
uprzejmości dr K. Nowakowskiego.
Fotografie oryginalnych stron pamiętnika
Witam Pani Widłak, mam nadzieję, że może mi Pani pomóc z pytaniem, które mam. To wymienia Aleksandra Gołowaczewskiego (nr 252) jako zmarłego we wrześniu 1919 roku. Myślę, że może to być mój krewny. Staram się zlokalizować oryginalne źródło danych, aby to potwierdzić, jednak nie mogę znaleźć niczego, co by Pan Robert Bogusz. Aleksander Gołowaczewski nie figurował w "Z. Karpusie, więźniowie rosyjscy i ukraińscy oraz internowani w Polsce w latach 1918-1924" : z militarno-politycznej historii wojny polsko-rosyjskiej, Toruń 1993 ”(https://www.google.com.au/books/edition/Russian_and_Ukrainian_Prisoners_of_War_a/4bkhAQAAIAAJ?hl=en&gbpv=0&bsq=Russian%20and%20Ukrainian% 20prisoners% 20and% 20interned% 20in% 20Poland% 20in% 20the% 20years% 201918-1924) lub w "Roczniku Krakowskim, vol. LXVII, 2001" (http://mbc.malopolska.pl/Content/102584/rocznik_krakowski_2001_67. pdf). Czy Pani prosze mógłaby wskazać mi, gdzie mógłabym znaleźć oryginalny dokument o Aleksandrze Gołowaczewskim? Dziękuję bardzo. Przepraszam też za mój polski - nie mówię w nim, więc korzystam z tłumacza. Gorące pozdrowienia.
OdpowiedzUsuńSprawdziłam karty ewidencyjne i nie znalazłam Aleksandra Gołowaczewskiego. Proszę sprawdzić też na wszelki wypadek. Być może z Biurze Zarządu Cmentarza Rakowickiego mają spisy pochowanych gdyż tam, w zbiorowej mogile leżą zmarli w obozie jenieckim w Krakowie-Dąbiu.
UsuńFantastycznie - bardzo dziękuję Pani za dostarczenie tych leadów. Zajrzę do kart ewidencyjnych i skontaktuję się z Cmentarzem Rakowickim. Naprawdę doceniam pomoc Pani!
UsuńBardzo proszę. Cała przyjemność po mojej stronie. Jeśli Pani coś znajdzie, proszę napisać, dodam do bazy. Pozdrawiam.-)
UsuńBardzo dziękuję za odwiedzenie strony. Być może źródłem informacji były Karty ewidencyjne zmarłych w obozie Kraków-Dąbie. https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/3064073
OdpowiedzUsuń