Akcja w Łęgu (08.05.1944 r.)

8 maja 1944 r. w Łęgu rozegrała się krótka i zażarta bitwa między grupą AK-owców zgrupowania ŻELBET I i towarzyszącymi im cichociemnymi, a grupą Niemców. Potyczka miała miejsce w pobliżu domu innego członka AK - Józefa Bobera (Karpa), gdzie ukryto broń przygotowaną w związku z akcją Luty. 

Józef Spychalski ps. "Luty"
(źródło fot. https://dziennikpolski24.pl)

Akcja Luty, planowana i przygotowywana od kwietnia 1944 r. miała na celu odbicie z więzienia przy Montelupich płka Józefa Spychalskiego (o pseudonimie Luty). By zdobyć potrzebną broń, między 10 a 12.04.1944 r. partyzanci z oddziału AK GROM rozbrajali na terenie całego Krakowa niewielkie patrole niemieckie - żołnierzy i policjantów. Dodatkową pomoc przygotowało zwierzchnictwo w Londynie. Dla przetransportowania zrzuconej broni do Krakowa, na miejsce planowanej akcji, wyznaczono oddział ŻELBET dowodzony przez ppor. Adama Żuwałę (Gołąb). W nocy z 7. na 8. maja 1944 r., koło Proszowic (w pobliżu Koniuszy-Szreniawy), dołączyło do nich czterech skoczków spadochronowych - ppor. Bronisław Kamiński (Golf), Włodzimierz Lech (Powiślak), ppor. Józef Wątróbski (Jelito) i ppor. Jerzy Niemczycki (Janczar). Zrzucono też sporą ilość broni - stenów, granatów, amunicji.

Oddział wyruszył w kierunku Krakowa, gdzie w Łęgu, w domu Józefa Bobera miała zostać ukryta broń. W drodze napotkali dwóch polskich granatowych policjantów. Ponieważ byli to Polacy, dowódca ŻELBETU nie zlikwidował ich. Złożyli przysięgę, że nie ujawnią obecności partyzantów i zostali puszczeni wolno. Grupa bez przeszkód dotarła do Łęgu, jednak około południa, dom Józefa Bobera (Karpa), został otoczony przez dużą grupę niemieckich żołnierzy, których ktoś jednak zawiadomił o obecności Polaków i transporcie broni. Pomimo przeważających sił wroga, otoczeni pierścieniem partyzanci podjęli walkę. Pozwolili podejść Niemcom jak najbliżej i otworzyli ogień, na który również odpowiedziano zaciętym ostrzałem. W bohaterskiej walce zginęło trzech cichociemnych ppor. Bronisław Kamiński (Golf), ppor. , Włodzimierz Lech (Powiślak), ppor. Józef Wątróbski (Jelito), oraz członkowie ŻELBETU Leszek Korol (Chrystian), Henryk Walczak (Waligóra) i Zygmunt Szewczyk (Tygrys). Pod osłoną jednego z cichociemnych - ppor. Bronisława Kamińskiego (Golfa), udało się spod ostrzału wycofać czterem osobom - Tadeuszowi Żuwale (Rezuła), ppor. Tadeuszowi Niemczyckiemu (Janczar), Edwardowi Grzybowi (Sęp) i Zbigniewowi Dudzikowskiemu (Wyrwidąb). Przeżył również Adam Żuwała (Gołąb), który obserwował wydarzenia z ukrycia. Przejął dowództwo na ocalałą grupą i po wielu perypetiach udało mu się przeprowadzić ją do Słomnik, gdzie oddział przegrupował się. Po stronie niemieckiej od strzału Tadeusza Żuwały (Rezuła) zginął kapitan żandarmerii.

W wyniku nieudanej z powodu wsypy akcji, Niemcy przejęli broń, co osłabiło polskie siły podczas akcji Luty. Po zabiciu partyzantów, Niemcy wyprowadzili z domu żonę Józefa Bobera - Paulinę, wraz z dwoma synami, Antonim i Januszem. Odkrytą broń załadowano na samochód, a dom Józefa Bobera (Karpa) podpalono wraz ze znajdującym się tam inwentarzem w postaci kóz i królików. Rodzinę Karpa przed rozstrzelaniem uratował wybuch broni ukrytej w innej, przegapionej przez Niemców skrytce. Dokładny opis wydarzeń pozostawił Antoni Bober - syn Karpa. Był on również świadkiem jak z drugiego domu wyszedł nieznany mu mężczyzna w cywilu, próbujący poufałym gestem uspokoić Niemca zaniepokojonego odgłosami wybuchów. Razem weszli do trzeciego domu gdzie przebywały dwie miejscowe kobiety. Z wnętrza domu dobiegł odgłos wystrzałów, a gdy oficer niemiecki wyszedł, gestem wskazał na kaburę pistoletu, co mogło sugerować, że sprawa została "załatwiona". Z innych źródeł wynika, że tego dnia w płomieniach zginęła jedna osoba o nieustalonej do dziś tożsamości (Antoni Bober tego nie potwierdza). Uważa się, że tego dnia Niemcy zastrzelili siedemdziesięciu-pięcioletnią Eleonorę Tynor i jej trzynastoletniego wnuka - Kazimierza. Anna Stachowicz zmarła w szpitalu wskutek odniesionych ran.

    Paulina Bober, oraz jej synowie, Antoni i Janusz zatrzymali się początkowo w domu Kucharczyków, a potem Szafrańców. Zarówno oni, jak i Józef Bober (Karp) przeżyli wojnę.

fot. Małgorzata Janiec
(źródło fot.: Muzeum AK w Krakowie)

Skoczek - Cichociemny biorący udział w akcji:  ppor. Bronisław Kamiński (Golf, Zapadka). Urodził się 15.11.1918 r. w Binarowej, w rodzinie działacza ludowego Jana Kamińskiego i Katarzyny zd. Wszołek. Zginął 08.05.1944 r. biorąc udział w Akcji "Luty". Po ukończeniu gimnazjum w Gorlicach i zdaniu egzaminów, kształcił się dalej, aż do odbycia praktyk w 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku. Zmobilizowany we wrześniu 1939 r. w szeregach tego pułku brał udział w kilku bitwach, jednak jego oddział został rozbity, a on sam przedostał się do Węgier, gdzie (wcześniej internowany) uciekł z obozu w Balatonszarszo i przedostał się do Francji. Po ukończeniu Kursu Podchorążych Piechoty trafił do 3 Dywizji Piechoty w Plelan le Grand. Jak wielu żołnierzy został po kapitulacji Francji ewakuowany do Anglii i rozpoczął służbę w 2 Batalionie Strzelców 1 Samodzielnej Brygady Strzelców tzw. "Kratkowanych Lwiątkach" wchodzącej w skład Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Przeszedł typową dla późniejszych Cichociemnych naukę, zyskując przy tym stopień podporucznika. Zrzucony z samolotu Handley Page Halifax, wylądował na terenie Polski między 14, a 15 kwietnia 1844 r., jak pozostali Cichociemni uczestniczący potem w Akcji "Luty". Wraz z poległymi w bitwie pod Łęgiem towarzyszami leży na cmentarzu w Luborzycy.

Informacje na podstawie profilu Bronisława Kamieńskiego na stronie elitadywersji.org

fot. Małgorzata Janiec
(źródło fot.: Muzeum AK w Krakowie)

Skoczek - Cichociemny biorący udział w akcji: ppor. Włodzimierz Lech (Powiślak).

fot. Małgorzata Janiec
(źródło fot.: Muzeum AK w Krakowie)

Skoczek - Cichociemny biorący udział w akcji: ppor. Jerzy Wątróbski (Jelito, Żyła). Urodzony 19.02.1914 r. w Kleczy Dolnej. Zginął 08.05.1944 r. w akcji w Łęgu, a jego grób znajduje się w Luborzycy. Był synem rolników Jana Wątróbskiego i Franciszki zd. Jabłońskiej. Ukończył gimnazjum w Wadowicach i rozpoczął karierę wojskową najpierw w w Kompanii Szkolnej Obrony Narodowej Bielsko, a potem 2 Pułku Strzelców Podhalańskich 21 Dywizji Piechoty (w szeregach którego brał udział w kampanii wrześniowej. Internowany na Węgrzech, po udanej ucieczce znalazł się we Francji, gdzie ostatecznie trafił do 9 Pułku Piechoty 3 Dywizji Piechoty, jednak po klęsce Francji musiał przenieść się do Anglii, gdzie zasilił 1 Samodzielną Brygadę Strzelców. Zdobył tam też stopień kaprala podchorążego, oraz odbył szkolenie w zakresie dywersji by móc walczyć na terenie okupowanej Polski. Zrzucony wraz z trzema towarzyszami w nocy między 14, a 15 kwietnia 1844 r., przekazał miejscowym oddziałom AK pieniądze oraz zaopatrzenie. Przebywał w Warszawie do czasu powołania do udziału w Akcji "Luty", w której poległ w potyczce z niemiecką żandarmerią.

Informacje na podstawie profilu Józefa Wątróbskiego na stronie elitadywersji.org.

Adam Żuwała
(źródło fot.: http://muwit.pl)

 Fotografia Adama Żuwały (Gołębia).














Materiały dotyczące Adama Żuwały (Gołębia) przechowywane w zbiorach IPN:

IPN Kr 239/2, 239/3, 239/22. - Materiały z lat 1939-1994 dotyczące działalności zgrupowania Armii Krajowej krypt. "Żelbet" działającego na terenie woj. krakowskiego zawierające oświadczenia świadków, notatki, zaświadczenia. Żuwała Adam ps. "Gołąb" przechodzi w materiałach jako dowódca oddziału "Żelbet I".
IPN Kr 010/4865 (4943/II). - Kontrola operacyjna byłego żołnierza Armii Krajowej zgrupowania "Żelbet" Żuwały Adama ps. "Gołąb", dowódcy oddziału partyzanckiego nr 1 ujawnionego w 1945 w Krakowie.
IPN Kr 075/18/1-40 (29/OB). - Żuwała Adam ps. "Gołąb" występuje w materiałach Sprawy Obiektowej krypt. „Akademia” prowadzonej w latach 1945-1969 przez Wydz. III WUBP/WUdsBP/KWMO Kraków. W ramach powyższej sprawy rozpracowywano osoby związane z AK na terenie woj. krakowskiego.
IPN Bi 0089/163 (763/2) mikrofilm. - Żuwała Adam ps. "Gołąb" od roku 1940 członek Związku Walki Zbrojnej następnie AK. Dowódca oddziału AK krypt. "Żelbet" działającego na terenie woj. krakowskiego. Brał czynny udział w walce z okupantem niemieckim oraz w walkach z jednostkami radzieckimi i członkami organizacji lewicowych. Ujawnił się w 1945 r. w Krakowie. Za powyższe w latach 1950-1956 objęty kontrolą operacyjną przez UB w Krakowie, Opolu i Olsztynie. Rozpracowanie zakończono "niepotwierdzeniem zarzutów". Materiały o sygn. 763/II zniszczono w dniu 04.12.1987 za protokołem brakowania akt Nr 33/87 po ich uprzednim zmikrofilmowaniu w dn. 14.03.1986. Zachował się mikrofilm. Józef Bober (źródło fot. zbiory prywatne) Józef Bober ps. "Karp". Członek Armii Krajowej. Urodzony 23.05.1905 r. w Krakowie. Zmarł 01.05.1984 r. w Krakowie. Pochowany na cmentarzu Rakowickim kw. LXXXV, rz. 22, 23, m. 51, 52. W jego domu w krakowskim Łęgu, przez dłuższy czas przechowywano broń gromadzoną na potrzeby Akcji "Luty". Zbudowano w tym celu specjalne skrytki. Wiele wskazuje na to, że dom był obserwowany przez konfidentów, zlikwidowanych po potyczce w Łęgu. W działania konspiracyjne zaangażowana była też żona i syn. Zdjęcie ze zbiorów rodzinnych p. Jerzego Bobera. Archiwum Cyfrowe Dąbia i Grzegórzek sygn. PL_2186_001_7_1 Paulina Bober (źródło fot. zbiory prywatne) Paulina Bober - żona Józefa Bobera, matka Antoniego (autora wspomnień wykorzystanych w "Kluczach do wolności") i Janusza. Urodzona 23.09.1905 r. w Kozińcu - zmarła 12.09.1985 r. w Krakowie. Pochowana wraz z mężem na Rakowicach. Dzięki wybuchom ukrytej w spalonym przez Niemców broni, ona i jej synowie uniknęli rozstrzelania.  Zdjęcie ze zbiorów rodzinnych p. Jerzego Bobera Archiwum Cyfrowe Dąbia i Grzegórzek sygn. PL_2186_001_7_2 (źródło fot. zbiory prywatne) Paulina i Józef Boberowie na Rynku Głównym w Krakowie. Lata II wojny światowej. Zdjęcie ze zbiorów rodzinnych p. Jerzego Bobera. Archiwum Cyfrowe Dąbia i Grzegórzek sygn. PL_2186_001_7_3 (źródło fot. zbiory prywatne) Kenkarta Pauliny Bober wydana w Krakowie dnia 25.06.1942 r. Zbiory rodzinne p. Jerzego Bobera. Archiwum Cyfrowe Dąbia i Grzegórzek sygn. PL_2186_001_7_4 (źródło fot. zbiory prywatne) Kenkarta Pauliny Bober - druga strona dokumentu. Zbiory rodzinne p. Jerzego Bobera Archiwum Cyfrowe Dąbia i Grzegórzek sygn. PL_2186_001_7_4 (źródło fot. krakow.ipn.gov.pl) Tablica na pomniku upamiętniającym poległych podczas Akcji w Łęgu.

Tekst na podstawie:

1) opracowania p. Marka Jasiaka "Oddziały partyzanckie zgrupowania "ŻELBET" cz. 1., 

2) opracowania p. Mariana Cieślika "Zawadka w ogniu". Katalog zbiorów dotyczących Adama Żuwały na podstawie Biuletynu Informacji Publicznej IPN. Fotografie p. Małgorzaty Janiec za: "68 rocznica walki w Łęgu"

3) Jankowski, Stanisław M., "Klucze do wolności. Ze zbrojną pomocą więźniów gestapo, SS i NKWD", 2013 r.