Pierwsza Polsko-Włoska Fabryka Makaronu "Bologna" Zachara i S-ka w Krakowie

Początki fabryki

Monitor Polski z 03.08.1927 r.
(źródło fot.: https://dziennikustaw.gov.pl)

Zakład powstał w latach 20. XX w. i mieścił się przy . Do rejestru handlowego wpisano go 2 czerwca 1927 r., o czym informuje "Monitor Polski" z tego samego roku. Początkowo fabryka działała pod nazwą – Prima Fabbrica Italiana di Maccheroni in Cracovia, i Spółka.

7 marca 1928 roku zmieniła nazwę i od tego czasu funkcjonuje jako Pierwsza Polsko-Włoska Fabryka Makaronu – Bologna – Zachara i S-ka w Krakowie. Zawiadamia o tym Monitor Polski Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej Polskiej z 23 sierpnia 1929 r.

W owym S-ka intuicja kazałaby oczekiwać jakichś włoskich przedsiębiorców lub dostawców. Tymczasem w opisie z 1930 roku czytamy, że jej właściciele to Stanisław Zachara, dr Roman Mendler (dopowiem, że krakowski adwokat) oraz Maks Mendler (ojciec Romana). Rzekome powiązania firmy z Włochami, sugerowane w nazwie, wydają się być zabiegiem marketingowym. Podobną strategię stosowały w tym czasie inne firmy np. fabryka makronów z siedzibą przy ul. Łokietka. Stanisław Zachara mieszkał przy ul. Zamojskiego 29 (a przynajmniej taki adres podawał publicznie). Ponieważ w tym czasie było w Krakowie kilku mężczyzn o tym imieniu i nazwisku, wolę na razie wstrzymać się z publikowaniem bliższych informacji na jego temat, dopóki nie dowiem się o nich więcej.

Maks Mendler do Krakowa przybył spod Nowego Targu przed pierwszą wojną światową. Urodził się w Pieniążkowicach 14 kwietnia 1873 r. i w Spisie Ludności miasta Krakowa z 1921 roku figuruje jako kupiec wyznania mojżeszowego zamieszkały przy ul. Bosackiej 5, wraz z żoną Marią i trzema synami – Romanem, Ignacym i Józefem. Wszyscy trzej, podobnie jak matka, urodzili się w Krakowie. Syn, Maksa, Józef uczęszczał do Gimnazjum Państwowego im. Seweryna Goszczyńskiego w Tarnowie. Prawdopodobnie zginął w w czasie II wojny światowej w Radziechowie koło Lwowa. Los pozostałych jest nieznany.

Kryzys w latach 30.

Artykuł o licytacji "Bologny"
(źródło fot. https://jbc.bj.uj.edu.pl)

W roku 1930 firma Bologna dysponuje kapitałem 100.000 zł i zatrudnia 28 pracowników, wśród nich wiele kobiet, co widać dobrze na fotografiach. Dysponuje maszynami o mocy 50 koni mechanicznych. Wytwarzanym przez nią produktem są „makarony luksusowo konsumowane i stołowe”. Produkuje tego dobra ok. 15 wagonów, realizując między innymi dostawy dla wojska.

Już dwa lata później nad przedsiębiorstwem zbierają się czarne chmury. W prasie pojawiają się ogłoszenia wzywające wierzycieli do zgłaszania się na posiedzenie w sprawie majątku firmy, a w roku 1935 sprawa jest już w rękach Komornika Sądu Greckiego Rewiru X. Jako obiekt poddawany licytacji (11 marca 1935 r.) wymienia się położone w Dąbiu lwh. 112, parcele 792/1 (obszar 10 ar, 29 m/kw) i 793 (obszar 2 ar, 76 m/kw), oraz ogród wielkości 13 ar, 5 m/kw. Na nich murowany budynek fabryki wielkości 2240 m/sześciennych, a także szopy, ogrodzenie i maszyna do wyrobu makaronu. Wartość tego majątku wyceniono na 104.095 zł, plus maszyna za 57.640 zł.

Najniższa kwota licytacji wynosiła 52,047, a więc jak widać, znacznie poniżej rzeczywistej wartości. Zapewne była to kwota potrzebna do spłacenia zadłużenia w Powszechnym Banku Związkowym w Polsce S.A. W Krakowie.

II wojna światowa i początki PRL

Pracownicy "Bologny" przed fabryką
(źródło fot. zbiory prywatne)

w swojej książce „Z dziejów przemysłu Krakowa w latach 1918 – 1939” pisze, że Polsko-Włoska Fabryka Makaronów „Bologna” Zachara i S-ka w Krakowie przestała istnieć w latach 30. XX w. Tymczasem na liście zamordowanych 15 stycznia 1945 r. Dąbian, znajdujemy aż 6 pracownic „Bologny”. Są to Michalina Jakubik, Janina Matuszczyk, Czesława i Maria Schindler, Maria i Waleria Trynka. Oznacza to, że firma przetrwała licytację i (być może w innym składzie zarządu) funkcjonowała w 1945 roku na terenie Dąbia. Potwierdza to praca p. Anny Paciorek „Uruchomienie i upaństwowienie przemysłu Krakowa oraz jego przeobrażenia w latach 1945 – 1949” z 1991 r. Na stronie 109 tejże pracy, autorka wspomina, że Stanisław Zachara i składają odwołanie, w którym stwierdzają, że od 1927 r. są jedynymi właścicielami firmy „Bologna”. Przedsiębiorstwa krakowskie zgłaszano do upaństwowienia od 15 października 1946 do 31 marca 1947 roku. Był to proces długotrwały i skomplikowany, podczas którego wielu właścicieli firm składało odwołania i wyjaśnienia przed Komisją Wojewódzką. Chociaż większość z kilkuset zgłoszonych przedsiębiorstw została upaństwowiona, „Bologna” pozostała w rękach prywatnych i przynajmniej przez jakiś czas po wojnie musiała jeszcze istnieć. Na razie brak informacji, kiedy ostatecznie i z jakich powodów zakończyła działalność. Być może, jak wiele przedwojennych firm, wraz ze śmiercią właściciela.

Wykaz znanych pracowników "Bologny":

Bednarczyk zd. Ostrożna Felicja

Bubula ?

Górnik Honorata

Jakubik Aniela (zd. Fedaczyńska)

Kulman Jan

Kwintowska Florentyna

Kwintowska Maria

Matuszczyk Inka

Mendler Maks - właściciel (wspólnik)

Mendler Roman - właściciel (wspólnik)

Ostrożna Hanna

Ostrożna Helena

Schindler Maria

Socha Franciszka

Targosz ?

Trynka Maria

Trynka Michalina (zd. Krzysztofowicz)

Trynka Waleria

Wójcik Jan

Zachara Stanisław - właściciel

Pracownicy Polsko-Włoskiej Fabryki Makaronów "Bologna" Zachara i S-ka przed budynkiem zakładu - późne lata 30. XX w.

Jan Wójcik, ? Bubula, ? Targosz, Waleria Trynka, Franciszka Socha, Florentyna Kwintowska, Maria Kwintowska, Michalina Trynka zd. Krzysztofowicz, Honorata Górnik, Aniela Jakubik zd. Fedaczyńska, Maria Schindler, Helena Ostrożna, Hanna Ostrożna, Felicja Bednarczyk zd. Ostrożna, Inka Matuszczyk ?

źródło fot. zbiory prywatne p. Mariana Wlazły

Archiwum Cyfrowe Dąbia i Grzegórzek

SygnaturaPL_2186_003_4_1_1

Pracownice "Bologny" - późne lata 30. XX w.

źródło fot. zbiory prywatne p. Mariana Wlazły

Archiwum Cyfrowe Dąbia i Grzegórzek

SygnaturaPL_2186_003_4_1_2

Informacja o wpisie do rejestru handlowego firmy: Pierwsza Polsko-Włoska fabryka makaronu w Krakowie Prima Fabrica Italiana di Maccheroni in Cracovia zamieszczona w "Monitorze Polskim" 3 sierpnia 1927 r. [za: https://dziennikustaw.gov.pl/M1927175000000.pdf]

Wpis w "Monitorze Polskim" z dnia 23.08.1929 r. na temat zmiany nazwy firmy Pierwsza Polsko - Włoska fabryka makaronu w Krakowie [za: https://dziennikustaw.gov.pl/M1929193000000.pdf]

Informacje na temat "Bologny" Pierwszej Polsko-Włoskiej Fabryki Makaronu Stanisław Zachara i S-ka w Wydawnictwie Informacyjno-Adresowym Przemysłu Polskiego z 1930 [za: https://sbc.org.pl/Content/28142/PDF/28142.pdf]

Reklama Pierwszej Polsko-Włoskiej Fabryki Makaronu "Bologna" w Krakowie-Dąbiu, zamieszczona w miesięczniku "Naprzód" z dnia 07.10.1930 r. [za: https://jbc.bj.uj.edu.pl/.../NDIGCZAS014415_1930_232.pdf]

Informacja o upadłości Fabryki Makaronów "Bologna" w Krakowie zamieszczona w "Gazecie Lwowskiej" w dniu 21 lutego 1932 r. [za: https://jbc.bj.uj.edu.pl/.../PDF/DIGCZAS002001_1932_042.pdf]

Informacja na temat licytacji majątku Pierwszej Polsko-Włoskiej Fabryki Makaronu "Bologna" Zachar i S-ka w "Gazecie Lwowskiej" z 1935 r. [za: https://jbc.bj.uj.edu.pl/.../PDF/DIGCZAS002001_1935_029.pdf]

Informacje i rodzinie Maksa Mendlera w Spisie Ludności miasta Krakowa z 1921 r. [za: szukajwarchiwach.gov.pl]

Jeśli dąbskie i grzegórzeckie historie są ciekawe, można dodać mi energii do ich odkrywania, stawiając wirtualną kawę: buycoffee.to/arch-dg .

Szukaj na tym blogu

Historia Dąbia